Dursun Murat Özden

Gölbaşı (Öşk) Köyü, Erzurum ili Uzundere ilçesine bağlıdır. Erzurum’a uzaklığı 84 km., Uzundere (Azort) ilçesine uzaklığı ise 13 km 'dir.

2000 yılı nüfus sayımına göre köyde 654 kişi yaşamaktadır. Köyde tarım, arıcılık, meyvecilik ve hayvancılık yapılmaktadır.

Uzundere İlçesi Tarihi Coğrafi konumu: Uzundere ilçesinin 3000 yıllık bir tarihi geçmişi olup, Uzundere İlçesi tarih içerisinde; Etiler, İskitler, Sakalar, Persler, Çoruh Bulgarları, Doğu Romalılar, Suvarlar, Abbasiler, Sasaniler, Ardahan – Artvin Bağratlı Devleti, Vaspurakan Krallığı, Selçuklular, Ata Beyler, Moğollar, Karakoyunlular, Akkoyunlullar, Osmanlı Devleti gibi millet ve devletlerin hakimiyeti altında kalmıştır, Kanuni Sultan Süleyman döneminde. Osmanlı Devleti hakimiyeti altına girmiştir.

1. Dünya Savaşı’nda Rus işgali altına düşen ilçemiz halkı 1916 yılında Rusların ve onların silahlandırdıkları Ermeni Taşnak çeteleri zulmünden korunmak için Anadolu’nun batısına doğru Sivas, Malatya, Çorum, Tokat gibi illere göç etmişlerdir.

Eskiden Tortum ilçesine bağlı bucak merkezi olan Uzundere (Azort) 1987 yılındaki idari taksimatla ilçe olmuştur.

Coğrafi Yapı ve İklim: İlçe Erzurum-Artvin karayolu üzerinde, Tortum çayı vadisinde kurulmuştur. Erzurum’a 84 km mesafede olup, Doğu Anadolu Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölgesiyle sınır teşkil ettiği bölgelerden birisidir. Doğuda Oltu, batıda İspir, kuzeyde Artvin ili Yusufeli ilçesi ve güneyde Tortum ilçesiyle sınırlıdır. İlçenin denizden yüksekliği 1050 metre, yüzölçümü 840 km²’dir.

6.625.000 m² büyüklüğündeki Tortum gölü ilçe sınırları dahilindedir. Gölün uzunluğu 10.800 metre ve genişliği 600-1000 metredir. Derinliği 40-50 metre olan gölün rakımı 1027 metredir. 22 metre genişliğinde ve 50 metre yüksekliğindeki Tortum Şelalesi ile çok sayıda küçük ölçekli göller yine ilçe içerisindedir. Oltu çayı ve İspir suyu ile birleşen Tortum çayı Çoruh adını alarak Karadeniz’e dökülür. İklim, genellikle Doğu Karadeniz Bölgesinin hakim iklimidir.

Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülür. Ziyaret Tepe (2755 m), Tav Dağı (2244 m), Murat Tepe (2234 m), Kıllı Dağ (2530 m) Hergavur Dağı (2835 m), Ak Dağlar (3030 m) ve Mescit Sıradağları (3238 m) ilçenin en önemli yükseltileridir. Ormanlarda en çok sarıçam, meşe, ladin, ardıç, karaağaç, kavak ve ıhlamur bulunur.

Bölgede iklim, genellikle doğu karadeniz bölgesinin hakim iklimidir. Yağışlar genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülür. Vadi içlerindeki mikro klima iklim özelliği sayesinde ilçemizde narenciye üretimi dışında tüm sebze ve meyve üretimi yapılmaktadır. Havzada yıllık ortalama sıcaklık 8 C⁰ ortalama yağış 435 mm’dir.

Tarihi ve Turistik Yerler: Tortum Gölü Tortum çayının meydana getirdiği göl, İlçe merkezine yaklaşık 8 km mesafededir. 6.625.000 m² büyüklüğündeki göl bir dağ göçüntüsünün meydana getirdiği set gölüdür. Gölün doğu kıyılarını peribacaları süslerken, batı yamaçlarında çok dik ve kayalık bir yapı göze çarpmaktadır. Gölde kafes balıkçılığı yapılmakta olup, alabalık ve aynalı sazan genellikle üretilen türlerdir.

Tortum Şelalesi İlçe merkezine 20 km mesafedeki Şelale, 22 metre genişliğinde ve 50 metre yüksekliğindedir. İlkbaharda çoğalan ve 400 m³/sn debi civarında akan sular aşağıda bir dev kazanı meydana getirmiştir. Dev kazanına bir çığ gibi akan sular, güneşli havalarda gökkuşağı meydana getirmekte ve çevreye doyumsuz bir manzara hakim olmaktadır.

Çamlıyamaç (Öşk-Vank) Kilisesi Kilise, ilçe merkezine 15 km mesafedeki Çamlıyamaç köyündedir. Kilisenin İskit Türkleri Soyundan ve Bağratlılar Hanedanından olan Büyük Davit tarafından M.S. 976 – 1001 yıllarında yaptırıldığı bilinmektedir. Her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turistin ziyaret ettiği kilisenin restorasyonu için Kültür Bakanlığı tarafından çalışmalar sürdürülmektedir.

Ağcakal’a (Üngüzek Kalesi) İlçe merkezine 3 km mesafedeki kale, Tortum yolu üzerinde Dikyarkapı mevkiinde sarp ve yüksek bir kayalık üzerindedir. Ortaçağda havalide derebeylik şeklinde hüküm süren Türk Beyleri tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Yapının tarihi konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. İç kale surlarının bir kısmı halen ayaktadır. Tapınağı, çok yüksek burçları, gözetleme kulesi, fırını, hamamı, Tortum çayına inen gizli su yolları ve dolambaçlı sokakları ile kale, görülmeye değerdir.

Öşk Kilisesi: Kilise, vadi içerisinde yer alan Çamlıyamaç (öşkvank) köyündedir. Bağratlılar Hanedanından Davit tarafından M.S. 961 yılında yaptırılmıştır.

Köptek Mağarası Uzundere vadisinin batısındaki yüksek bir kaya kovuğunun yan yüzeyine yapılmış tarihi bir tablonun bulunduğu bir mağaradır.

Mezar Taşları Karakoyunlular (1380 – 1469) ve Akkoyunlular (1350 – 1502) dan kalma, Altunçanak köyündeki koç – koyun şeklindeki mezar taşları.

Yıkık Bağları Ulubağ köyü sınırlarında, Tortum Gölünün sızıntılarından oluşan küçük göllerin bulunduğu, alabalık tesisleriyle yerli ve yabancı turistlerin cazibe merkezlerindendir.

Uzundere ilçesini oluşturan köyler ile ilçeye bağlı diğer köylerin tarihi aşağıda belirtildiği üzere oldukça eskidir.

Eski Ermeni tarihinde Azortats P'or (`Azortlar çukuru`) adı verilen yörenin merkez kasabası idi. Eski Azort ile Erikli (Oset), Cömertler (Avşen) ve Çaybaşı (Cala) köylerinin birleşmesiyle 1955'te belediye oldu.