Tarih boyunca her devirde en az bir bağımsız Türk Devleti olmuştur. Fakat bu devletler çok defa hanedanlarının adıyla anılır.
Tarih boyunca birçok Türk devleti kurulmuş, bunların bazıları süper güç olarak dünyaya hükmetmiştir. Fakat hemen belirtelim ki, ayrı ayrı isimler taşıyan bu devletler, aslında bir tek devletin, Türk Devleti`nin devamı idiler. Değişik adlarla anılmaları, kurucularının, hanedanlarının, beylerinin adlarını devlet adıyla bir tutmalarından ileri geliyordu. Bazen aynı dönemde birkaç Türk devletinin bulunduğunu, hatta bunların birbirleriyle üstünlük kurma savaşı yaptıklarını da görüyoruz. Bu durum başka milletlerin tarihlerinde de görülür. Şu farkla ki, bu milletler zaman zaman varlıklarını devlet olarak koruyamadıkları halde, tarih boyunca en az bir bağımsız Türk devleti daima bulunmuştur.
"Türk devletleri" deyimi için bu kısa açıklamadan sonra şu hususu da belirtmek isteriz: Türk devletlerinin sayısı Cumhurbaşkanlığı forsunda 16 yıldızla simgelenen devletlerden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı forsunda simgelenen Türk devletleri, belki Türk tarihinin en parlak yıldızları idi, ama tarihimizin parlak yıldızları bunlardan ibaret değildir. Bu yıldızların ilki olarak gösterilen Asya Hun imparatorluğu da şüphesiz ilk Türk devleti değildi. Fakat yakın zamanlara kadar yazılı belgeler bize Türk tarihini ancak Hun Türkleri`nden başlatacak kadar bilgi veriyordu.
Gerek İslam öncesi, gerek zamanımıza kadar devam eden İslami devirde, değişik adlarla tarihte yer alan Türk devletlerinin sayısı 110`dan fazladır. Bunların 15`i büyük hakanlık (imparatorluk), 38`i imparatorluk olmayan devlet, 34`ü beylik, 4`ü atabeylik, 17`si hanlıktır. Ayrıca 1918`den bu yana kurulan Türk Cumhuriyetlerini de sayıyoruz ki, bunların sonuncusu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti`dir.
Hakanlık, beylik, atabeylik gibi devlet şekilleri başka milletlerde pek görülmez. Başka milletlerin de buna benzer siyasi kuruluşları elbette vardır ama birçok bakımdan farklılık gösterirler.
Türklerin birçok devleti ve çeşitli kavimleri hâkimiyetleri altına alarak kurdukları büyük devletlere Hakanlık ya da kısaca İl veya El denirdi, imparatorluk halini almamış devletler de bazen yine "İl" veya "El" genel adıyla anılırdı.
İmparatorluk haline gelmiş Türk devleti, meselâ Hun imparatorluğu, geniş cografî bölgeleri ve çeşitli toplulukları daha iyi yönetmek için "Doğu Hakanlığı" ve "Batı Hakanlığı" olarak ikiye ayrılırdı. Teorik olarak en büyük hükümdar Doğu Türk Eli`nin Hakanı idi ve Batı Türk Eli`nin hakanı ona tâbi olurdu. Her iki hakanlığın yönetiminde Türk olmayan milletler de vardı. Bu idarî bölünme GökTürk`lerde de görülür. M.Ö. 2. yüzyılda Asya Hun imparatorluğu`nda Türk hâkimiyetine giren yabancı devletlerin sayısı 26, Attila zamanında (M.S. 5. yüzyıl) Batı Hunlara bağli çeşitli yabancı milletlerin sayısı ise 35 kadardı.
"BEYLİK"ler, hakana tâbi idiler ama, sınırları belli bir araziye sahiptiler ve asli unsuru Türkler oluştururdu. Kendi sınırları içinde tam bağımsızdılar. Yalnız savaşlarda hakana yardım ederler, diğer zamanlarda da vergi verirlerdi: Karluk Beyliği, Tolunlular Beyliği, Saltuklu Beyliği, Karamanoğullan Beyliği, Aydınoğulları Beyliği vb.
Bazen beylikler çok büyür, gelişir ve hakanlık zayıflayıp çöktüğü zaman onun yerini alırdı. Mesela bir Selçuk Bey, bir Osman Bey çıkar, kendi adları ile anılan beylikleri yine kendi adları ile anılan imparatorluklar haline getirirlerdi.
"ATABEYLIK" de başka milletlerin tarihinde pek görülmez. Atabey, hükümdarların çocuklarını, küçük tiginleri, yani küçük prensleri eğiten, uzak bölgelere tecrübe kazanmaları için gönderilen bu hükümdar çocuklarına öğretmenlik, naiplik yapan bilge kişilere verilen bir ünvandı. Bunlardan bazıları, özellikle merkeze uzak yerde olanlar, devlet zayıfladığı zaman bulundukları yerin idaresini kendi ellerine alır, bağımsızlıklarını ilân ederlerdi. Mesela Tugteginliler ve Böriler Suriye Atabeyliği`ni, İldenizliler Azerbaycan Atabeyliği`ni kurmuşlardı.
"HANLIK" `lar daha çok Altın-Ordu devletinin dağılmasından sonra meydana çıkmış siyasi kuruluşlardı. Timur, Özbekistan`ı aldıktan sonra Altın Ordu devleti dağılmış ve Kıpçak bozkırlarında yaşayan, hanedana mensup yöneticiler arasında taht mücadelesi, hükümdarlık mücadelesi başlamış, mücadeleyi yapanlar ya da kazananlar, kendilerine, eski Türk devletinin hakanlarını temsil etmek için "Han" veya "Kagan"; kurdukları devlete de "Hanlık" demişlerdir: Peçenek Hanlığı, Uz Hanlığı, Özbek Hanlığı, Kırım Hanlığı, Buhara Hanlığı, Kaşgar-Turfan Hanlığı gibi.
Hun İmparatorluğu`ndan önce de Türk devletlerinin bulunduğunu, ama belge ve kaynak yetersizliğinden, bunların yaşayışını ancak Asya Hun İmparatorluğu`ndan itibaren takip edebildiğimizi söylemiştik. Şimdi, Hun İmparatorluğu`ndan bugüne kadar kurulan Türk devletlerinin adlarını verelim.

İMPARATORLUKLAR (HAKANLIKLAR)
1- Asya Hun İmparatorluğu (M.Ö.4.yüzyıl-m.s.48)
2- Avrupa (Batı) Hun İmparatorluğu (374-469)
3- Ak Hun İmparatorluğu (4. yüzyıl sonla-rı-557)
4- I. Gök-Türk İmparatorluğu (552-582)
5- Doğu Gök-Türk İmparatorluğu (582-630)
6- Batı Gök-Türk İmparatorluğu (582-630)
7- II. Gök-Türk İmparatorluğu (681-744)
8- Uygur İmparatorluğu (744-840)
9- Avrupa Avar İmparatorluğu (6. yüzyıl-805)
10- Hazar İmparatorluğu (7. yüzyıl-965)
11- Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)
12- Harzemşahlar İmparatorluğu (1097-1231)
13- Timur İmparatorluğu (1370-1405)
14- Babür (Hint-Türk) İmparatorluğu (1526-1858)
15- Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922)

DEVLETLER
16- Kuzey Hun Devleti (M.S.48-156)
17- Güney Hun Devleti (M.S.48-216)
18- 1. Chao Hun Devleti (304-329)
19- 2. Chao Hun Devleti (328-352)
20- Hsia Hun Devleti (407-431)
21- Kuzey Liang Hun Devleti (401-439)
22- Lou-lan Hun Devleti (442-460)
23- Tabgaç Devleti (386-557)
24- Doğu Tabgaç Devleti (534-557)
25- Batı Tabgaç Devleti (534-557)
26- Doğu Türkistan (Turfan) Uygur Devleti (911-1368)
27- Sato Türk Devleti (907-923)
28- Tang Sato Türk Devleti (923-936)
29- Tsin Sato Türk Devleti (937-946)
30- Kan-çou Uygur Devleti (905-1226)
31- Türgis Devleti (717-766)
32- Karluk Devleti (766-1215)
33- Kırgız Devleti (840-1207)
34- Sabar Devleti (5. yüzyıl-7. yüzyıl arası)
35- On-Oğur Devleti (5. yüzyıl sonu-6. yüzyıl ortaları)
36- Tukurgur (9 Oğur) Devleti (5. yy sonu-6. yy sonları)
37- Uturgur (30,Oğur) Devleti (5. yy sonu-6. yy sonları)
38- Basaraba Türk Devleti (Basarabya, Romen Devleti`nin başlangıcı, 1330)
39- Karahanlı (Kara Hanlı) Devleti (840-1042)
40- Doğu Kara Hanlı Devleti (1042-1211)
41- Batı Kara Hanlı Devleti (1042-1212)
42- Oğuz Yabgu Devleti (10. yy basları-1000)
43- Gazneli Devleti (1969-1187)
44- Suriye Selçuklu Devleti (1092-1117)
45- Kirman Selçuklu Devleti (1092-1187)
46- Anadolu Selçuklu Devleti (1092-1307)
47- lrak Selçuklu Devleti (1157-1194)
48- Eyyûbî`ler Devleti (1171-1348)
49- Hindistan Türk Devleti (Delhi Türk Sultanlığı) (1206-1413)
50- Mısır Türk Devleti (1250-1383)
51- Kara Koyunlu Devleti (1380-1469)
52- Ak Koyunlu Devleti (1350-1502)
53- Timurlular Devleti (1405-1507)

BEYLIKLER
54- Uygur Beyliği (8. yüzyıl başları)
55- Karluk Beyliği (13. yüzyıl başları)
56- Tolunlular Beyliği (868-1417)
57- Aksidliler Beyliği (935-969)
58- İzmir Beyliği "Çaka Beyliği" (1081-1097)
59- Dilmaçoğulları Beyliği (1085-1192)
60- Danişmendli Beyliği (1092-1178)
61- Saltuklu Beyliği (1092-1202)
62- Ahlat-Sahları Beyliği "Sökmenliler Beyliği" (1100-1207)
63- Artuklu Beyliği (1101-1409)
64- İnallı Beyliği (1103-1183)
65- Mengücüklü Beyliği (1118-1250)
66- Erbil Beyliği "Beg Teginliler" (1146-1232)
67- Çobanoğullari Beyliği (1227-1309)
68- Karamanoğulları Beyliği (1256-1483)
69- İnanç Oğulları Beyliği (1261-1368)
70- Sahip Ata Oğulları Beyliği (1275-1341)
71- Pervane Oğulları Beyliği (1277-1322)
72- Menteşe Oğulları Beyliği (1280-1424)
73- Çandaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği (1292-1462)
74- Karesioğulları Beyliği (1297-1360)
75- Germiyan Oğulları Beyliği (1300-1429)
76- Hamid Oğulları Beyliği (1301-1423)
77- Saruhan Oğulları Beyliği (1302-1410)
78- Aydın Oğulları Beyliği (1308-1426)
79- Teke Oğulları Beyliği (1321-1390)
80- Ertana Oğulları Beyliği (1335-1381)
81- Dulkadir Oğulları Beyliği (1339-1521)
82- Ramazan Oğulları Beyliği (1352-1608)
83- Dobruca Türk Beyliği (1354-1417)
84- Kadı Burhaneddin Ahmed Beyliği (1381-1398)
85- Eşrefoğulları Beyliği (1300-1326)
86- Berçem Oğulları Beyliği (12. yüzyıl)
87- Yaruklular Beyliği (12. yüzyıl)
88- Şam (Suriye) Atabeyliği (Tugteginliler, Böriler) (1117-1154)
89- Musul-Halep Atabeyliği (Zengîliler) (1127-1259)
90- Azerbaycan Atabeyliği (il-Denizliler) (1146-1225)
91- Fars Atabeyliği (Salgurlular) (1147-1284)

HANLIKLAR
92- Büyük Bulgarya Hanlığı (630-665)
93- Itıl (Volga) Bulgar Hanlığı (665-1391)
94- Tuna Bulgar Hanlığı (681-864)
95- Peçenek Hanlığı (860-1091)
96- Uz Hanlığı (860-1068)
97- Kuman-Kıpçak Hanlığı (9. yy-13. yy)
98- Özbek Hanlığı (1428-1599)
99- Kazan Hanlığı (1437-1552)
100- Kırım Hanlığı (1440-1475)
101- Kasım Hanlığı (1445-1552)
102- Hive Hanlığı (1512-1920)
103- Sibir Hanlığı (1556-1600)
104- Buhara Hanlığı (1599-1785) 105-Kaşgar-Turfan Hanlığı (15. yy. Başları- 1877)
106- Hokand Hanlığı (1710-1876)
107- Türkmenistan Hanlığı (1860-1885)

CUMHURIYETLER
108-Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920)
109-Batı Trakya Türk Cumhuriyeti (1. kurulus: 31 Ağustos 1913; 2. kuruluş: 1915 - 1917; 3. kuruluş: 1920-1923)
110-Türkiye Cumhuriyeti (1923)
111-Hatay Cumhuriyeti (1938-1939)
112-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (1983)
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |