Basın için özgürlük ilk ve kaçınılmaz koşuldur. Basın ahlakı, basın özgürlüğünü koruyabilmek ve sürdürebilmek için var olması gerekli bir ahlak anlayışıdır. Basında ahlak konusunun gündeme gelmesi 20. yüzyılın başlarında ve ilk kez çağdaş kitle iletişim araçlarının geliştirildiği batılı ülkelerde olmuştur.
Medyanın sahip olduğu gücün demokrasi, hukuk devleti, kişi hak ve hürriyetleri ve toplum yararına kullanılması gerekmektedir. Bu gücün suiistimalinin ve kötü amaçlarla kullanılmasının önüne geçilmelidir. Bu nedenle basın kendi içinde çeşitli mesleki ilkeler oluşturarak, mensuplarının bu ilkelere uymasını sağlamaya çalışmıştır.
Gazetecilikte geçerli olması gereken temel ahlak kurallarının yazıya dökülmesi genellikle meslek örgütlerinin kurulmasıyla başlamıştır. Yirminci yüzyılın başında kurulmaya başlayan bu tür örgütler, sendikalar ya da dernekler yayımladıkları bildirilerde temel ahlak kurallarından söz etmişlerdir. Sonraları basın yayın organları sadece kurumlarını bağlayan kendilerine özgü ahlak kurallarını saptama yolunu izlemiştir.
İşte burada basın mesleğinde çalışan kişilerin kendilerine ve halka karşı sorumluluk duyan ve vicdanlarının sesini dinleyen medya mensupları konusu devreye girmektedir. Çünkü bir sistem ne kadar mükemmel olursa olsun, sistemi işletecek olan gene insandır.
Basın ahlakının temeli doğru haberciliktir. Bu nedenle, bir gazeteci haber yazarken, çok düşünmeli ve kendisine iletilen haberlerin doğruluk derecesini çeşitli kaynaklardan araştırarak yazmalıdır. Eğer yanlış haber yazmış ise; bir düzeltme ile bunu yayınlamaktan kaçınmamalıdır.
Gazeteci her şeyden önce gerçeğe sıkı sıkıya bağlı bir kimsedir. Okuyucuyu yanlış bilgilendirecek haberlerden kaçınır. İnsanlara olan sorumluluk duygusu ve vicdanı onun için en iyi yol göstericidir. Ayrıca iyi bir gazeteciden beklenen; meslek gizliliğini koruması ve haberin kaynağını açıklamamasıdır. Şantaj yoluyla reklam alan ve kendisine çıkar sağlayan bir gazeteci mesleğin yüz karasıdır.
Günümüz medyasında meslek ahlakı açısından en çok tartışılan konuların başında, kişilerin özel yaşam alanlarına müdahale edilmesi gelmektedir. Çoğu zaman kamunun bilgilendirilmesi adına kişilerin özel yaşamlarının gizliliği ilkesi ihlal edilmektedir. Örneğin, günümüzde magazin haberleri gazetelerin satışını arttıran en önemli etkenlerden biridir. Bu nedenle sansasyonel olan her enformasyon, dedikodu ya da söylenti sınanmadan yayımlanmaktadır. Sansasyonel haber ya da "magazin haberciliği" uğruna magazine konu olan insanların kişilik haklarına rahatlıkla saldırıldığı görülmektedir. Magazin basınında yaşanan etik sorunlar genel olarak kişi haklarına saldırı ve özel yaşama müdahale şeklinde kendini göstermektedir. Görsel açıdan magazinciler bu ihlâli çeşitli yollarla gerçekleştirmektedirler. Bunların başında gizli kamera kullanımı gelmektedir.
Türk medyasının en çok eleştirildiği konulardan bir diğeri ise haberlerde kişileri eleştiri sınırları ötesinde küçük düşüren, aşağılayan ifadelere yer verilmesidir. Medyanın haberde yer alan kişilere ilişkin suçlamaları aktarırken bazı etik yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. Bu yükümlülüklerin başında, suçlanan kişiye ulaşmak ve cevap hakkını kullanmasını sağlamak gelmektedir. Bir başka yükümlülük de gazetecilerin, kişilere ilişkin suçlamaların doğruluğunu araştırmasıdır. Gazeteci, haberde kaynak göstererek suçu başkasına atma hakkına sahip değildir.
Meslek ahlakı açısından olumsuzluk arz eden konular arsında paralı habercilik de yer almaktadır. Paralı habercilik ile birlikte haber para ile alınıp satılabilen bir meta haline getirilmiştir. Böylece basın özgürlüğünün temel dayanakları ortadan kalkmaktadır. Paralı haberciliğin en önemli kanıtı ise, Devlet Bakanı Güneş Taner’dir. Güneş Taner, medya kuruluşlarının özel programlarına çağrıldığı takdirde 5 bin dolar isteyeceğini duyurdu ve nitekim NTV başta olmak üzere çıktığı televizyonlardan bu paraları aldı.
Günümüz medya patronları, medya dışı sektörlerde önemli çıkarları bulunan iş adamlarıdır. Bunlar sahip oldukları medya kuruluşlarını, başka alanlardaki özel çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla bir silah olarak kullanabilmektedir. Tıpkı diğer etik sorunlarda olduğu gibi, çıkar çatışmalarında asıl olan kamu çıkarıdır. Kamu çıkarının ikinci plana atıldığı hiçbir uygulama basın etiğine uygun değildir.
Medya kuruluşlarının reklam verenlerin baskısıyla karşı karşıya kalmaları gerçeğini basın özgürlüğü açısından değerlendirebileceğimiz gibi, etik açıdan da sorgulayabiliriz. Reklam gelirlerini yitirmek istemeyen bir dergi, radyo, gazete ya da televizyon, büyük şirketlerin içeriğe ilişkin taleplerine boyun eğmeye başladığı andan itibaren okuyucusuna /dinleyicisine/izleyicisine karşı dürüstlüğünden de ödün vermeye başlayacaktır. Haberlerin, reklam verenlerin çıkarları doğrultusunda hazırlanması, okurların/izleyicilerin doğru haber alma hakkını yok eden bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ulusal çıkarlar habercilikte önce mi gelir? Acaba gazeteciler, ulusal çıkarlar söz konusu olduğunda tarafsız ve nesnel davranmalı mıdırlar, yoksa ulusal çıkarların gerektirdiği doğrultuda mı haber yapmalıdırlar? Örneğin, savaş dönemlerinde gazeteciliğin karşılaştığı bir dizi etik sorun vardır. Cesetlerin resimleri gösterilmeli mi? Düşman tarafından haber aktarılmalı mı? Bütün bunlar savaş haberciliğiyle ilgili önemli konulardır. Hepsinin temelinde, gazetecinin kendi ülkesinin karıştığı askeri bir çatışma döneminde üstüne düşen görevle ilgili etik ikilemler bulunmaktadır.
Basının temel görevi bilgi ve haber aktarmaktır. Bunu yaparken gerçeklik, doğruluk, kesinlik, objektiflik ve dengelilik ilkelerine bağlı kalmalıdır. Basın mensuplarının bu ilkeler çerçevesinde haber aktarmaları için öncelikle para kazanma kaygılarının ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bunun sağlanamaması durumunda ise basın ahlakı zarar görmeye devam edecektir.
KAYNAKLAR :
Demir, Vedat. Türkiye’de Medya ve Özdenetim. İstanbul : İletişim Yayıncılık,
1998.
Belsey, Andrew & Chadwick, Ruth. Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar.
İstanbul : Ayrıntı Yayıncılık, 1998
http://www.bianet.org/diger/egitim888.htm
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |