Elektriklenme Çeşitleri
Bir cisim elektrikle yüklenmesi demek,onun atomlarından elektron sökmek veya atomlarına dışarıdan elektron eklemek demektir. Cisimleri Elektrikle yüklemenin çok çeşitli yoları vardır. Bu yollardan sadece 3`ünü bilmemiz yeterlidir. Bunlar:
1-Sürtünmeyle Elektriklenme
2-Dokunmayla Elektriklenme
3-Etkiyle Elektriklenme

1-SÜRTÜNME İLE ELEKTRİKLENME:
Günlük yaşantımızda kazağımızı çıkardığımızda veya saçlarımızı tararken çıtır çıtır sesler duyarız. Bunlar cisimlerin sürtünmeyle elektriklenmesinin sonucudur. Yünlü bir kumaşı bir cam parçasına sürttüğümüzde, cam elektron kaybederek (+) yüklenir, kumaş bu elektronları alarak (-) yüklenir. İkinci bir örnek olarak ipek kumaşa sürtülen cam çubukta cam (+) İpek ise (-) yüklenir. Demek ki,birbirine sürtülen maddeler eşit ve zıt işaretli yüklenirler. Sonuçta iki elektrik yükü mevcuttur. Bunlardan elektron alan (-) yüklü, Elektron veren ise (+) yüklüdür.

2-DOKUNMA İLE ELEKTRİKLENME
Yüklü bir metal yüksüz diğer bir metale dokundurulursa, yükün bir kısmı ona geçer ve kendisi ile aynı yükle yüklenir. İletkenler birbirine dokundurulduğunda geçen yükler aslında negatif yüklerdir. Çünkü pozitif yükler çekirdek demek olduğundan, bunların taşınması maddenin olduğu gibi taşınması demektir. Dokunma ile yüklenmede cisimlerin yükleri nasıl paylaşacakları,tamamen cismin fiziksel ve geometrik yapısına bağlıdır. Elektrikle yüklü cisimler birbirine dokundurulduğunda, üzerinde dengelenmemiş (fazla) yükü pay ederler. Bu paylaşma olayı küresel cisimlerin yarı çapları ile doğru orantıdır.
Özet olarak;

Dokundurulan cisimler özdeş ise yükü aralarında eşit bölüşürler.
Birbirine değdirilen cisimler eğer küresel yapıdaysa, başlangıçtaki net yükü, yarıçaplarıyla doğru orantılı olarak bölüşürler.

Örnek olarak; başlangıçta dokundurulan kürelerden birinin yarıçapı diğerinin iki katıysa, net yükten küçük olan diğeri iki pat alır. Yani toplam yük üçe bölünür. Biri küçük küreye, ikisi büyük küreye verilir.

İşaretleri farklı küreler birbirine dokundurulursa öncelikle nötrleşme olayı görülür. Kalan yük pay edilir.

ÖRNEK: İpek ipliğe bağlı, (-) yüklü iletken bir kürecik, yüksüz iletken bir silindirin içine sarkıtılıyor. Kürecik, silindirin dibine değdikten sonra, silindirin iç ve dış yüzeyleri ile küreciğin üzerindeki yük dağılımı nasıl olur?
ÇÖZÜM: (-) yüklü iletken kürecik silindirin dibine değince silindire elektron geçer. Elektron yükleri cisimlerin dış yüzeylerinde dağıldığından, elektron silindirin dış yüzeyine dağılır.
İletken bir cismin içerisinde oyuk varsa ve bu oyuğa yüklü bir cisim içten değdirilirse tüm yük oyuk cismin dış yüzeyine dağılır. Dokunan cisim de ise hiç yük kalmaz.
Yüklü metal küre, metal kutuya içten değdirilince yükler hemen metal kutunun dış yüzeyine kaçar. Yani metal kürede hiç yük kalmaz. Bu sonuç; metal kutunun önceden yüklü olup olmadığına bağlı değildir.
UYARI:Dokunma ile elektriklenmede cisim (küre, elektroskop vb.), dokundurulanın yükünün aynı işaretlisi bir yükle yüklenir.

ELEKTROSKOP
Bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını, elektrikle yüklü ise cismin hangi cins elektrik yükü ile yüklü olduğunu anlamaya yarayan basit elektrik aletidir. Elektroskopun yapısında; bir ucunda altın veya alüminyumdan yapılı İki yaprak ve diğer ucunda ise metal bir küre ve metal bir çubuk vardır.
Bu sistem yaprakları görebilmek ve onları hava esintisinden korumak için bir muhafaza içerisine yerleştirilmiştir. Elektroskop yüksüz olduğu vakit yaprakları kapalıdır.
Yüklendiği zaman yapraklar aynı elektrik yükü ile yükleneceğinden birbirini iterek açılırlar. Yaprakları (-) yükle yüklenmiş elektroskopa, (+) yüklü cam çubuk dokundurulduğunda yapraklar kapanır.
Eğer elektroskop (-) yük ile yüklenmiş ise, bu (-) yüklü elektroskopun baş topuzuna (+) yüklü cam çubukla dokunacak olursak yapraklar kapanır. Çünkü zıt elektrik yükleri birbirini çekeceğinden yaprakları kapatır.
ÖRNEK: Negatif yüklü bir elektroskopa, pozitif yüklü bir çubuk yaklaştırılıyor. Yapraklarının durumu ne olur?
ÇÖZÜM: Zıt yükler birbirini çekeceğinden yapraklardaki (-) yüklerin bir kısmı (+) yüklü çubuk tarafından elektroskopun topuzuna doğru çekilir. Bu durumda yapraklarda (-) yükün azalması olur. Yapraklar tam kapanmaz ama biraz kapanır.
3-ETKİ İLE ELEKTRİKLENME
Cam bardaklar üzerinde birbirine dokunan yüksüz ve iletken çubuklar varken sisteme yaklaştırdığımızda sistemde yük ayrımına neden olur. Bu olaya elektrostatik indüksiyon (etki ile elektriklenme) denir.
UYARI: Etki ile elektriklenmede iletken cisim (küre, elektroskop. vb.) etki edenin yükünün ters işaretlisi bir yükle yüklenir.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |