Ulandıkları sözcüklerin anlamlarını, yapılarını, genellikle de türlerini değiştiren eklerdir. Temel görevleri yeni sözcükler türetmektir. Kök ya da gövdeyle yapım eki almış sözcük arasında anlam ilgisi varsa türetme gerçekleştirilmiştir.
Örn:Balık:Suda yaşayan bir varlık adı.
-çıl:Yapım eki
Balıkçıl:Balıkla beslenen bir kuşun adı.
“çıl eki sözcüğün türünü değiştirmedi,isim olan sözcüğü yine isim yap dı; fakat anlamını değiştirdi.”
Yapım ekleri dört bölümde incelenir *Ad soylu sözcükten ad soylu sözcük türeten ekler:göz-lük, ağaç-lık, kum-sal
*Ad soylu sözcüklerden eylem türeten ekler:güzel-leş, baş-la, su-sa
*Eylemden ad soylu sözcük türeten ekler:ye-mek, kes-ik, bil-gi
*Eylemden eylem türeten ekler:uyu-t, yık-ıl, uç-ur
Ekler yapıları bakımından ikiye ayrılır:*Yalın ekler,başka ekle birleşmeyen,tek başına yapım ya da çekim görevi üstlenen eklerdir:-e, -de, -le, -n
*Bileşik ekler,iki ya da daha çok ekin yapım ya da çekim eki olarak birleşmesinden oluşan eklerdir:-dalık(ondalık), -dıkça(güldükçe), -erek(giderek)
Sözcüklerin KÖK, GÖVDE olduklarını ayırt etmek:*Yapım eki almamış sözcükler KÖK tür.
*Ekle biçimlenmiş ya da bileşmiş sözcükler GÖVDE dir.
Bir sözcüğün sonundaki parçanın ek olup olmadığı kestirilemiyorsa şöyle bir denemeye başvurulur:
Ek sanılan parça atıldıktan sonra geriye kalan kısım:
*anlamlı değilde,yani büsbütün anlamsızlaşıyorsa;
*Bir anlamı olsa bile bağlı bulunduğu sanılan sözcük soyunun anlamıyla aralarında bir ilgi bulunmuyorsa atılan parça , ek değildir, sözcüğün temelindedir.
Örn:Tepe sözcüğünde E yi ek sayıp atalım. Geriye tep kalıyor. Tepmek mastarının köküdür ve anlamlıdır; fakat tepe sözcüğüyle tep kökü arasında, dilbilgisince , bir soy bağı bulunamaz; bunun için de tepe sözcüğü tep kökünden türemiş sayılmaz.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |