Genel Özellikleri:
Gelişmiş canlıların üreme ana hücrelerinde (hayvanlarda sperm ana hücresi, yumurta ana hücresi; bitkilerde polen ana hücresi, makrospor ana hücresi) çiçeksiz bitkilerde spor ana hücreleri yada zigotta gözlenir.
Tür içinde kromozom sayısının sabit tutulmasını sağlar. Yani döllenme ile oluşabilecek kromozom artışı mayozla engellenir. Ayrıca tür içinde kalıtsal çeşitliliğin artışını da sağlar. Bunu sağlaması, mayoz sırasında gerçekleşen “crossing-over” ve homolog kromozomların rast gele kutuplara çekilmesi sonucu oluşan, genotipleri (genetik yapıları) birbirinden farklı gametlerle olur. Oluşan gametlerin genotip çeşidi; hücrenin kromozom sayısıyla, homolog kromozom çiftleri üzerinde bulunan bağlı genlerin sırasıyla, crossing-over ve mutasyon olasılıklarıyla doğru orantılı olarak değişir.
Bir hücreden bölünme sonucu dört hücre oluşur. Çünkü mayoz bölünme arka arkaya iki bölünme şeklinde gerçekleşir. Birinci bölünme sırasında kromozom sayısı yarıya inmiş, haploid iki hücre oluşmuştur. DNA eşlemesi olmaksızın ikinci bir bölünme yapar. İkinci bölünmede kromozom sayısında değişiklik olmaz. Sonuçta 2n kromozomlu (diploid) bir hücreden n kromozomlu (haploid, monoploid) dört hücre oluşur.
Mayoz bölünme geçiren bir hücre bir kez daha mayoz bölünme geçiremez.
Mayoz Bölünmenin Evreleri:
Mayoz1 (1.Bölünme): Bölünecek olan hücre profaz1, metafaz1, anafaz1, telofaz1 evrelerini geçirerek önce çekirdek bölünmesini gerçekleştirir. Evreler arasında kesin sınırlar yoktur.
Profaz1: Kromatin iplik kısalır, kalınlaşır kromozom şeklini alır. Homolog kromozomlar yan yana gelerek birbirine sarılır. Bu olaya sinapsis denir. Her kromozom iki kromatinden oluştuğu için, homolog kromozomlar dörtlü demetler biçiminde görülür. Hemen hemen birbirinin aynısı olan bu dört kromatinden oluşan guruba tetrat denir. Bir hücredeki tetrat sayısı n kromozom sayısına eşittir. Örneğin, insanın mayoz bölünme geçiren hücresinde 23 tane tetrat gözlenir. Sinapsis durumundaki kromozomların kardeş olmayan kromatinleri arasında parça değişimi gözlenir. Bu olaya “crossing-over” denir. Crossing-over kromozomların gen dizilişlerini değiştirdiği için kalıtsal çeşitliliği arttırır. Her homolog kromozom çifti arasında crossing-over olmaya bilir. Crossing-over, yalnız iki kromatid arasında olabileceği gibi üç veya dört kromatid arasında da olabilir. Eşlenmiş olan sentrioller farklı kutuplara ayrılır. Aralarına iğ iplikleri gözlenir. Çekirdek zari ve çekirdekçik erir.
Metafaz1: Homolog kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde karşılıklı
gelecek şekilde sıralanır. İğ iplikleri, kromozomların sentromerlerine bağlanır.
Anafaz1: İğ ipliklerinin kısalması sonucunda homolog kromozomlar farklı kutuplara çekilir. Böylece homolog kromozomlar farklı kutuplara çekilir. Böylece homolog kromozomlar birbirinden ayrılmış olur. Bu durum kromozom sayısının yarıya inmesine neden olur.
Telofaz1: Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Daha sonra da sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Böylece homolog kromozom çiftlerinden yalnız birini içeren n kromozomlu hücreler oluşur.
Mayoz2 (2. Bölünme)
Birinci bölünme sonucu haploid kromozomlu (n) hücrelerden her biri interfaz gerçekleştirir. İkinci bölünmede gözlenen normal bir mitoz’un hemen hemen aynısıdır. Ancak ikinci bölünmeye uğrayacak hücreler vücut hücreleri gibi homolog kromozomlar taşımazlar. Ayrıca birinci bölünmede gerçekleşen crossing-over nedeniyle oluşan kromatidler kardeş olamazlar. Sonuçta haploid kromozomlu dört hücre oluşur.
Profaz2: Bazı organizmalarda telofaz1 ile profaz2 birbirine karıştırılır. Bazılarında ise 1. Sitoplazma bölünmesinden sonra gerçekleşir. Eşlenmiş olan sentrioller birbirinden ayrılır, aralarında iğ iplikleri sıralanır. Çekirdek zarı dağılır.
Metafaz2: Kromozomlar ekvator düzlemine dizilir. İğ iplikleri kromozomların sentromerlerine bağlanır.
Anafaz2: Kromatidler en son sentromerlerin ayrılmasıyla birbirinden ayrılarak iğ iplikleri tarafından kutuplara çekilir. Birbirinden ayrılan kromatidlere yavru kromozom denir.
Telofaz2: Kromatidlerin kutuplara ulaşması sonucunda sarmalları açılır, yeniden kromatin iplikleri oluşur. Etrafını çekirdek zarı sarar, çekirdekçik oluşur. Çekirdek bölünmesini sitoplazma bölünmesini sitoplazma bölünmesi izler. Sonuçta n kromozomlu dört hücre oluşur.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |