TANZİMAT EDEBİYATI (1869-1896)
1)HAZIRLIK DÖNEMİ (1839-1860)
a)Bazı gençler ve aydınlar Avrupa’ya (özellikle Fransa’ya) gönderildi. (Öğrenim için) Şinasi de bunlardandır. (M. Reşit Paşa tarafından Fransa’ya ekonomik eğitimi için gönderildi.)
b)Elçilik ‘sefaretname’leri Batı’yı tanımada önemli kaynaklar oldu.
c)Bu dönemin hemen bütün aydınları özellikle Fransızca öğrenme çabasındadır.
d)İlk çeviriler bu sıralarda yapıldı.
(Ethem Perfer Paşa Hugo’dan; Şinasi Lamartine ve L Fontaine’den; Yusuf Kamil Paşa Fenelon’dan çeviriler yaptı.
e)İlk gazeteler de bu dönemde dikkati çeker.
*Takvim-i Vakayi (1831-İlk resmi gazetedir....)
*Ceride-i Havadis (1840-yarı resmi bir gazetedir.)
2)1.TANZİMATÇILAR (1860-1876)
a)Şinasi ve Ağah
Efendi’nin çıkardığı ‘TERCÜMAN-I AHVAL’ (ilk özel Türk gazetesi) ile 1860’ta başlar.
b)Bu arada gene Şinasin’nin çıkardığı Tasvir-i Efkar gazetesi hatırlanmalıdır. (1862)
c)DİYOJEN
adlı ilk Türkçe siyasal mizah gazetesi 1870’te Teodor Kasap tarafından çıkarıldı. (Yazarların başında Namık Kemal de gelmektedir.
d)Bu dönemin başlıca yazar ve şairleri: ŞİNASİ; NAMIK KEMAL; ZİYA PAŞA; AHMET MİTHAT EFENDİ; AHMET VEFİK PAŞA; ŞEMSETTİN SAMİ’dir.
(Bu
sanatçılar ömür süreçleri içerisinde II. Tanzimat döneminde de eser verdiler...)
e)Bu dönemde
‘SANAT TOPLUM İÇİNDİR’ anlayışı egemendi.
f)Dilde sadeleşmeden yanaydılar. (Fakat bazı başarılara karşın, tam bir sadeleşme yaratamadılar.)
g)Hece ölçüsü denediler. Ancak daha çok aruzla yazdılar.
h)Fransız şair ve yazarlarıyla Fransız aydınlatmacıları olan Diderot, J.J.Rouddeau, Voltaire gibi düşünür ve yazarların etkisinde kaldılar.
I)Konular ds gerek tarihi durum, gerekse aydınlatmacıların etkisiyle siyasi ve tarihi gerçeklere parmak basan nitelikler taşır. (Hürriyet,adalet,hak,hukuk,kanun,meşrutiyet vb kavramlara, temalara yer verdiler.
j)Klassizim (Şinasi; A.V. Paşa) ve romantizm (Namık Kemal; Şemsettin
Sami...) etkisinde eser verdiler.
k)İlk makale (Şinasi- Tercüman-ı Ahval’in
sayısındaki başmakalesi: Mukaddime)
İlk yerli ve milli Türk tiyatro örneği (Şair Evlenmesi- Şinas yazılışı- 1859; yayınlanışı 1860)
İlk yerli roman denemesi (Taaşşuk-ı Talat ve Fıtrat-Şemsettin Sami)
İlk hikayeler (Ahmet Mithat Efendi yazdı: Kıssadan Hisse // Letaif-i Rivayet)
İlk edebi değer taşıyan roman (Namık Kemal’in İNTİBAH adlı romanı. Bu roman
ayrıca Türk edebiyatının ilk tasvir ve tahlil romanıdır.
İlk eleştiriler (Namık Kemal’in Ziya Paşanın ‘Harabat’ adlı eserindeki fikirlerine yönelik eleştirileri içeren TAHRİB-İ HARABAT // TAKİP adlı eserleri.)
İlk mektup türü örnekleri (Namık Kemal-Hamid’e mektuplar)
İlk noktalama işaretleri uygulaması (Şinasi)
l)ŞİİR’de başlangıçta klasik edebiyatın etkileriyle eser verildi. Eski şehirler içerisinde eski konu ve temalar işlendi. Ancak, Şinasi’nin de etkisiyle Batı edebiyatlarıyla karşılaşınca,yeni temalara yönelindi. Bu arada eski şekillere gene baş vuruldu. Ancak sonraları eski şekiller de bütünüyle terk edildi. (Özellikle II. Tanzimat döneminde.)
Hece ölçüsünü denemekle birlikte , bunda başarılı olunamadı, daha çok aruz kullanıldı. Şiirde parça güzelliği yerine konu bütünlüğü (tablo güzelliği) başarısına ulaşıldı.
2.TANZİMATÇILAR
a)Bu dönemin başlıca sanatçıları: Abdülhak Hamit; Recaizade Ekrem; Samipaşazade sezai; Nabizade Nazım; Muallim Naci ve I.Tanzimatöılardan özellikle A.M.Efendi.
b)Siyasi ve tarihi bakımdan baskılı bir dönemdir. Bu yüzden toplumsal konu ve temalara yer vermemeye çalıştılar. (Gazetecilik ve tiyatro çalışmaları eski hareketliliğini, canlılığını koruyamadı.
c)Ahmet Mithat Efendinin çıkardığı Tercüman-ı Hakikat gazetesi önemlidir.
d)Genellike ‘SANAT SANAT İÇİNDİR’ anlayışına bağlı kaldılar. Soyut,süslü ve sanatlı bir anlatımı yeğlediler. Bu çevrede dil ve anlatım da ağırlaştı.
e)Romantizm (Recaizade Ekrem ve Hamit, şiirlerinde özellikle bu akımın etkisindedirler.) Realizme geçiş denemeleri (İlk örneklerini Recaizade Ekrem-‘Araba sevdası’ romanıyla ve
Samipaşazade Sezai-‘Sergüzeşt’ adlı romanıyla verdiler. / S.Sezai’nin KÜÇÜK ŞEYLER adlı hikâyelerinde Türk edebiyatının ilk başarılı realist hikayeleri sayılmaktadır.)
Natüralizm etkisinde kalan
Nabizade Nazım da KARABİBİK adlı kısa boyutlu romanıyla aynı zamanda il kez köy insanlarına ve yaşamına eğildi. (Antalya’nın Kaş ilçesi köy ve köylülerinin gerçekliği.)

f)Şiirde lirizm ve romantizm hakimdir. Eski nazım şekilleri tümüyle terk edildi. Bazı yabancı nazım şekilleri denendi. (Örneğin, Hamit’Makber’de ‘ottova-rima’ adlı İtalyan nazım şeklini kullandı.)
Şiirde ayrıca bir ‘kafiye kavgası’ dikkat çeker. Recaizade
Ekrem ve tarafları göz için kafiye tekniğini savunuyorlardı. Sonraları Sevret-i Fünün edebiyatına geçişte ‘kulak için kafiye’ esası yaygın bir kabul gördü. Günümüzde de bu anlayış hakimdir.
g)Düzyazıda, -yukarıda da değinildiği gibi- hikayede başarı düzeyi yükselir. (Küçük Şeyler) Romanda da -özellikle Batı öykünmeciliği ve saplantısı etkisinde komik duruma düşen
karakterlerin durumu karikatüre edilmiştir. ‘Araba Sevdası’ örneğinde olduğu gibi.)
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |