1. Giriş
Günümüzdeki otomobiller, kullanım süreleri boyunca, optimum kullanım noktasından oldukca farklı bir noktada, verimsiz kullanılmaktadır. Gelecekteki otomobillerin olması gereken bir özelliğide, motor ile taşıtın moment karakterini bire bir uygun olmasını sağlayarak, verimliliği artırmaktır. Bu amacı gerçekleştirmek için bir çok teknik çözüm mümkündür.
Bahsi geçen teknik çözümler;
- Vites değiştirme (gearchange indicator) göstergesi olan manuel vites
- Kademesiz otomatik vites kutusu (CVT, Continuosly Variable Transmission)
- Otomatik stop - start sistemleri
2. Vites Değiştirme Göstergeli Manuel Vites Kutusu
Çalışma noktasını verimli bir hale getirmek için otomatik sistemler kullanılmaz ise, sürücüyü mümkün olan en ekonomik zamanda vitesi değiştirmesi için uyarmak uygun bir çözüm olacaktır. Böylece mümkün olan en düşük motor devrinde aynı gücü elde etmek mümkün olacaktır. Belirli bir güç daha yüksek bir vitesten elde edilirse, yakıt tüketimi azalmaktadır. Bu aynı zamanda günümüzdeki ekonomi vitesli (E-Gear) vites kutularına olan eğilimi açıklamaktadır.
Bazı üreticiler, sürücünün en ekonomik noktada vitesi değiştirmesine yardım etmek için, vites değiştir ve yakıt tüketimi ikaz göstergesini geliştirmiştir. Böylece sürücü bu ikaz göstergesini takip ederek mümkün olan en ekonomik noktada vites değiştirerek, motorun yüksek devirde düşük güç (low load) ürettiği noktalardan kaçınmış olacaktır. İkaz lambası aşağıdaki koşullar gerçekleşirse yanmaktadır;
- Motor devri 1900 d/d üzerine çıkarsa
- Manifold basıncı 0,3 barın altına düşerse
- Gaz kelebeği kapalı değilse
- Motor sıcaklığı normal seviyedeyken
- Vites en yüksek viteste değilse.
En yüksek vitese gelindiğinde ise, manifold debisi ikaz göstergesinde l/100 km olarak gösterilmektedir.
3. Kademesiz Otomatik Vites Kutusu
Motorun moment karakteri ile taşıtın moment ihtiyacını tam olarak buluşturmak için kademesiz otomatik vites kutusu ihtiyacı uzun zamandır gündemdeydi. Böylece motorun en ekonomik çalıştığı aralığın elde edilmesi mümkün olacak, yakıt sarfiyatı azaltılacaktı. Ayrıca CVT sistemleri motorun maksimum güç sağladığı devirde çalışmasını sağladığı için maksimum ivmelenmeyi sağlar. Bahsedildiği gibi CVT sistemlerine olan ilgi bayağı bir öncesine dayanmasına rağmen, günümüze kadar dizayn edilen CVT sistemleri beklenen verimi sağlayamamıştır. Fakat günümüzde, teknikte ki yeni gelişmeler sonucu istenen verim yakalanmıştır. CVT sisteminin vites oranları ağırlık ve maliyet sebebinden dolayı 1:5 ve 1:6 ile sınırlandırılmıştır.
Kademesiz otomatik vites kutusu, her defasında eden ve edilen aksları olan, diğer yarım disklerin eksenel yönde sürülebildiği, bir yarım diskle bağlanmış bulunan iki konik disk çiftine sahiptir.
Parlak, düz yanakları olan konik disklerin arasında, bir yağ banyosunun (ATF) içinde ilerletme elemanlı band döner. Bu eleman iki sonsuz banda göre dizilen çelik elemanlardan meydana gelmiştir.
Kademesiz otomatik vites kutusu, hidrolik çalıştırılan çok diskli iki kavraması biri ileri hareket için, ikincisi geri hareket için olan tek kademeli bir planet dişli sistemi bağlanmıştır. Eğik diş açılmış iki adet alındişli çifti dönme hareketini, dengeleme dişli sisteminde aktarırlar.
Çözülmüş (gevşek) durumdaki konik disk yarı parçalarını karşılıklı olarak sürülmesi ile ilerletici eleman bandının hareket yarıçapı bir disk çiftinin üstünde büyütülür, diğerinin üstünde küçültülür. Bir diskin çapının büyütülmesi diğer çiftin aktif çapının küçülmesine karşılık gelir. Her iki diskin aktif olarak çalıştığı yuvarlanma çapı kademesiz olarak değiştirilebilir. Kuvvet, band elemanı tarafından V-kayışlarında olduğu gibi çekilerek değilde kaydırma ile aktarılır.
Her iki konik diskin açılması ve kapanması, bir hidrolik kumanda ünitesiyle;
- Geçici aktarma oranına
- Gaz pedalı konumuna
- Motor devir sayısı ve
- Seçme kolu konumuna bağlı olarak sağlanır.
Hidrolik kumanda, bir motor tarafından döndürülen bir dişli tarafından beslenir. Öne doğru hareketli güneş dişlisi ile planet dişli taşıyıcısının kavraması sabitlenir. Motor devir sayısı ile döndürme momenti, 1:1 oranında etki konik çiftine aktarılır. Hareket başlangıcı (kalkış) sırasında döndüren disk tamamı ile açıktır. Aktik etkili yuvarlanma çapı en küçük değerdir. Buna karşılık döndürülen diskler tamamı ile kapalıdır.
Artan hız ile azalan döndürme momenti ile döndüren diskler arasındaki band elemanı en küçük etki çapından en büyük etki çapına kadar ve aynı zamanda döndürülen diskler arasında en küçük etki çapına kadar değişir.
İkinci kavrama ile planet dişli sisteminin yörünge dişlisi sabir tutulur. Vites kutusu geri hareket vitesi konumunda çalışır. Aktarma 1:1 oranında olur. Hidrolik kumanda, aktarma oranının değişimine izin vermez.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |