İranlı matematikçi, astronom, filozof, sair Ömer Hayyam Nisabur kentinde doğdu. Nisapurda eğitim gördüğünden ve hayatinin çoğunu Semerkand`da geçirdiğinden başka hayatıyla ilgili bilgi yoktur. Sarayda her türlü imkana sahip bir şekilde Şah`In emrinde çalışmayı redderek hayatini ilim araştırmaya adamıştır. İlmini genişletmek için zamanın ilim merkezleri olan Semerkand, Buhara, Isfahan`a yolculuklar yapmıştır. 1123 - 1124 yılında Nisapur`da ölmüştür.
Onun katkıda bulunduğu ilimlerin basında cebir gelir. 3. dereceden denklemler de dahil olmak üzere bir çok cebir denklemini sınıflandırmak için uğraşmıştır ve bunların bir kısmına çözüm de bulmuştur." Makalat fi el cebir ve el Mukabele" cebir üzerine bir başyapıttır ve cebirin gelişmesinde büyük öneme sahiptir. Denklemleri karmaşıklıklarına göre sınıflandırır. Nitekim, Hayyam 13 farklı 3. dereceden denklem tanımlamıştır. Denklemleri çoğunlukla geometrik metot kullanarak çözmüştür ve bu çözümler zekice seçilmiş konikler üzerine dayandırılmıştır. Bu kitabında iki koniğin arakesitini kullanarak 3. dereceden her denklem tipi için köklerin bir geometrik çizimi bulunduğunu belirtir ve bu köklerin varlık koşullarını tartışır.
Bunun yani sıra Hayyam, binom açılımını da bulmuştur. Aslında binom teoremini ve bu açılımdaki katsayıları bulan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. (Paskal üçgeni diye bildiğimiz şey aslında bir Hayyam üçgenidir). Geometri alanında Öklid`in çalışmaları üzerinde durmuş ve paralel doğrular teoremine katkıda bulunmuştur. Hayyam Öklid`in 5. aksiyomunu yani bir doğruya dışındaki bir noktadan sadece bir tek paralel doğru çizilebileceğini ifade eden axiomu kanıtlamak için uğraşırken bu axiomla üçgenin iç açıları toplamı arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmıştır.
Selçuklu Sulatanı Melik sah, Hayyam`i Rey`deki gözlemevine çağırmış ve güneş takvimi yapma görevini vermiştir. Hayyam, oldukça doğru bir güneş takvimi yapmıştır. Takvimdeki hata oranı 3770 yılda 1 gündür ve Georgia’n takvimine göre çok daha kesin bir takvimdir(3330 yılda 1 günlük hata oranı)
Bir bilim adamı kimliğini ötesinde Hayyam ayrıca çok ünlü bir sairdir. 1839 yılında Edward Fitzgerald Rubailer kitabını İngilizce’ye çevirmiştir ve bu sayede Batıda tanınmış ve klasikler arasına girmiştir. Bilindiği gibi, şiiri tamimiyle başka bir dile çevirmek neredeyse imkansızdır, özellikle şiir mistik ve felsefi derin anlamlar içeriyorsa. Buna rağmen, Rubailer kitabinin çevirilerinin bu kadar çok tutulmuş olması Hayyam`ın çok geniş ve zengin bir iç dünyası olduğuna işaret etmektedir.
Hayyam çok sayıda kitap ve monografi yazmıştır. 10 kitabi ve 30 monografisi elimize ulaşmıştır. Bunların 4 tanesi matematik, 3 tanesi fizik, 3 tanesi metafizik, bir tanesi cebir ve geometriyle ilgilidir.
ÖMER HAYYAM
Ömer Hayyam, Astronomi ve Matematik alimidir. 1044-1132 seneleri arasında yasamıştır. Hayyam`ın Nizam-ül Mülk ve Hasan Sabbah ile ayni hocadan ders aldığı rivayet edilmektedir.
Ömer Hayyam, Matematik alanında yaptığı çalışmalarla meşhur oldu. Cebirde ikinci dereceden denklemlerin geometrik ve cebirsel çözümleriyle, üçüncü dereceden denklemlerin tasvirini yapmıştır. Bir çok cebir denkleminin çözümünü, geometrik olarak açıklamıştır. Kübik denklemlerin kısmı çözüm şekillerini sistematik bir şekilde tarif ve tasvir etmiştir. XVII. yy. Fransız Matematikçisi Pierre de Fermat adına atfen, Fermat Teoremi`nin tam sayılarla çözülemeyeceğini, büyük bir ustalıkla Fermat`tan 5,5 asır önce göstermiştir. Hayyam, üçüncü dereceden denklem türleriyle, dördüncü dereceden bazı denklemlerinin özellikle Ebu`l Vefa tarafından çözümüne başlanılmış olan, denklemi çözmeye muvaffak oldu.
Eserleri:
Ömer Hayyam; Astronomi, Cebir ve Geometri ile ilgili bir çok eser yazmıştır. Bunlardan en önemlisi: Fiil-Berahin Ala Mesail-Cebr Vel-Mukabeledir. Yazmış olduğu diğer önemli eserler:
Risale fi Serhi Maeskale min Müsadereti Kitabi Oklides
Muhtasar fit-Yab`iyat
Risale fi Külliyetril-Vücud
Risalet-il-Keun vet-Teklif
Mükilat-ül hisab
Mizan-ül Hikme
Lvazim-ül-Emkine
Kitab-üs Sifa
Risale Fiha el-ihtiyal li-marifati Midar-iz Zehep vel-fiddati-fi cismin mürekkebi.
Nevruz name
Ravdat-ül-klüb
Risale-in vücudiye
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |