Tarih boyunca her devirde en az bir bağımsız Türk Devleti olmuştur. Fakat bu devletler çok defa hanedanlarının adıyla anılır.
Tarih boyunca birçok Türk devleti kurulmuş, bunların bazıları süper güç olarak dün yaya hükmetmiştir. Fakat hemen belirtelim ki, ayrı ayrı isimler taşıyan bu devletler, aslında bir tek devletin, Türk Devleti`nin devamı idiler. Değişik adlarla anılmaları, kurucularının, hanedanlarının, beylerinin adlarını devlet adıyla bir tutmalarından ileri geliyordu. Bazen ayni dönemde birkaç Türk devletinin bulunduğunu, hatta bunların birbirleriyle üstünlük kurma savaşı yaptıklarını da görüyoruz. Bu durum başka milletlerin tarihlerinde de görülür. Su farkla ki, bu milletler zaman zaman varlıklarını devlet olarak koruyamadıkları halde, tarih boyunca en az bir bağımsız Türk devleti daima bulunmuştur.
•"Türk devletleri" deyimi için bu kısa açıklamadan sonra su hususu da belirtmek isteriz: Türk devletlerinin sayısı Cumhurbaşkanlığı forsunda 16 yıldızla simgelenen devletlerden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı forsunda simgelenen Türk devletleri, belki Türk tarihinin en parlak yıldızları idi, ama tarihimizin parlak yıldızları bunlardan ibaret değildir. Bu yıldızların ilki olarak gösterilen Asya Hun imparatorluğu da şüphesiz ilk Türk devleti değildi. Fakat yakın zamanlara kadar yazılı belgeler bize Türk tarihini ancak Hun Türkleri`nden başlatacak kadar bilgi veriyordu.
Gerek İslâm öncesi, gerek zamanımıza kadar devam eden Islâ mî devirde, değişik adlarla tarihte yer alan Türk devletlerinin sayısı 110`dan fazladır. Bunların 15`i büyük hakanlık (imparatorluk), 38`i imparatorluk olmayan devlet, 34`ü beylik, 4`ü atabeylik, 17`si hanlıktır. Ayrıca 1918`den bu yana kurulan Türk cumhuriyetlerini de sayıyoruz ki, bunların sonuncusu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti` dir.
Hakanlık, beylik, atabeylik gibi devlet şekilleri başka milletlerde pek görülmez. Başka milletlerin de buna benzer siyasî kuruluşları elbette vardır ama birçok bakımdan farklılık gösterirler.
Türklerin birçok devleti ve çeşitli kavimleri hâkimiyetleri altına alarak kurdukları büyük devletlere Hakanlık ya da kısaca il veya El denirdi, imparatorluk halini almamış devletler de bazen yine "Il" veya "El" genel adıyla anılırdı. İmparatorluk haline gelmiş Türk devleti, meselâ Hun imparatorluğu, geniş coğrafî bölgeleri ve çeşitli toplulukları daha iyi yönetmek için "Doğu Hakanlığı" ve "Bati Hakanlığı" olarak ikiye ayrılırdı. Teorik olarak en büyük hükümdar Doğu Türk Eli`nin Hakanı idi ve Bati Türk Eli`nin Hakanı ona tâbi olurdu. Her iki hakanlığın yönetiminde Türk olmayan milletler de vardı. Bu idarî bölünme Göktürk’lerde de görülür. M.Ö. 2. yüzyılda Asya Hun İmparatorluğu’nda Türk hâkimiyetine giren yabancı devletlerin sayısı 26, Attila zamanında (M.S. 5. yüzyıl) Bati Hunlara bağlı çeşitli yabancı milletlerin sayısı ise 35 kadardı.
•"BEYLIK"ler, hakana tâbi idiler ama, sınırları belli bir araziye sahiptiler ve aslî unsuru Türkler oluştururdu. Kendi sınırları içinde tam bağımsızdılar. Yalnız savaşlarda hakana yardim ederler, diğer zamanlarda da vergi verirlerdi: Karluk Beyliği, Tolunlular Beyliği, Saltuklu Beyliği, Karamanoğullan Beyliği, Aydınoğulları Beyliği. vb.
Bazen beylikler çok büyür, gelişir ve hakanlık zayıflayıp çöktüğü zaman onun yerini alırdı. Meselâ bir Selçuk Bey, bir Osman. Bey çıkar, kendi adları ile anılan beylikleri yine . kendi adları ile anılan imparatorluklar haline getirirlerdi.
•"ATABEYLIK" de başka milletlerin tarihinde pek görülmez. Atabey, hükümdarların çocuklarını, küçük tigilleri, yani küçük prensleri eğiten, uzak bölgelere tecrübe kazanmaları için gönderilen bu hükümdar çocuklarına öğretmenlik, naiplik yapan bilge kişilere verilen bir unvandı. Bunlardan bazıları, özellikle merkeze uzak yerde olanlar, devlet zayıfladığı zaman bulundukları yerin idaresini kendi ellerine alır, bağımsızlıklarını ilân ederlerdi Meselâ Tugteginliler ve Böriler Suriye Atabeyliği’ni, il Denizliler Azerbaycan Atabeyliği’ni kurmuşlardı.
•"HANLIK"lar daha çok Altın-Ordu devletinin dağılmasından sonra meydana çıkmış siyasî kuruluşlardı. Timur, Özbekistan’ı aldıktan sonra Altın Ordu devleti dağılmış ve Kıpçak bozkırlarında yasayan, hanedana mensup yöneticiler arasında taht mücadelesi, hükümdarlık mücadelesi başlamış, mücadeleyi yapanlar ya da kazananlar, kendilerine, eski Türk devletinin hakanlarını temsil etmek için "Han" veya "Kağan"; kurdukları devlete de "Hanlık" demişlerdir: Peçenek Hanlığı, Uz Hanlığı, Özbek Hanlığı, Kirim Hanlığı, Buhara Hanlığı, Kaşgar-Turfan Hanlığı. gibi.
Hun İmparatorluğu’ndan önce de Türk devletlerinin bulunduğunu, ama belge ve kaynak yetersizliğinden, bunların yaşayışını ancak Asya Hun İmparatorluğu’ndan itibaren takip edebildiğimizi söylemiştik. Simdi, Hun İmparatorluğu’ndan bugüne kadar kurulan Türk devletlerinin adlarını verelim.
1.IMPARATORLUKLAR (HAKANLIKLAR)
1-Asya Hun imparatorluğu (M.Ö.4.yüzyil-m.s.48)
2-Avrupa (Bati) Hun imparatorluğu (374-469)
3-Ak Hun imparatorluğu (4. yüzyıl sonla-ri-557)
4-I. Gök-Türk imparatorluğu (552-582)
5-Doğu Gök-Türk imparatorluğu (582-630)
6-Bati Gök-Türk İmparatorluğu (582-630)
7-II. Gök-Türk imparatorluğu (681-744)
8-Uygur imparatorluğu (744-840)
9-Avrupa Avar imparatorluğu (6. yüzyıl-805)
10-Hazar imparatorluğu (7. yüzyıl-965)
11-Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)
12-Harzemşahlar imparatorluğu (1097-1231)
13-Timur İmparatorluğu (1370-1405)
14-Babür (Hint-Türk) imparatorluğu (1526-1858)
15-Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922)
DEVLETLER
16-Kuzey Hun Devleti (M.S.48-156)
17-Güney Hun Devleti (M.S.48-216)
18-1. Chao Hun Devleti (304-329)
19-2. Chao Hun Devleti (328-352)
20-Hsia Hun Devleti (407-431)
21-Kuzey Liang Hun Devleti (401-439)
22-Lou-lan Hun Devleti (442-460)
23-Tabgaç Devleti (386-557)
24-Doğu Tabgaç Devleti (534-557)
25-Bati Tabgaç Devleti (534-557)
26-Doğu Türkistan (Turfan) Uygur Devleti (911-1368)
27-Sato Türk Devleti (907-923)
28-Tang Sato Türk Devleti (923-936)
29-Tsin Sato Türk Devleti (937-946)
30-Kan-çou Uygur Devleti (905-1226)
31-Türgiş Devleti (717-766)
32-Karluk Devleti (766-1215)
33-Kırgız Devleti (840-1207)
34-Sabar Devleti (5. yüzyıl-7. yüzyıl arası)
35-On-Oğur Devleti (5. yüzyıl sene-6. yüzyıl ortaları)
36-Tukurgur (9 Ogur) Devleti (5. yy sonu-6. yy sonları)
37-Uturgur (30,Ogur) Devleti (5. yy sonu-6. yy sonları)
38-Basaraba Türk Devleti (Basarabya, Romen Devleti`nin başlangıcı, 1330)
39-Karahanlı (Kara Hanlı) Devleti (840-1042)
40-Doğu Kara Hanlı Devleti (1042-1211)
41-Bati `Kara Hanlı Devleti (1042-1212)
42-Oğuz Yabgu Devleti (10. yy başları-1000)
43-Gazneli Devleti (1969-1187)
44-Suriye Selçuklu Devleti (1092-1117)
45-Kirman Selçuklu Devleti (1092-1187)
46-Anadolu Selçuklu Devleti (1092-1307)
47-lrak Selçuklu Devleti (1157-1194)
48-Eyyûbî`ler Devleti (1171-1348)
49-Hindistan Türk Devleti (Delhi Türk Sultanlığı) (1206-1413)
50-Mısır Türk Devleti (1250-1383)
51-Kara Koyunlu Devleti (1380-1469)
52-Ak Koyunlu Devleti (1350-1502)
53-Timurlular Devleti (1405-1507)
BEYLIKLER
54-Uygur Beyliği (8. yüzyıl başları)
55-Karluk Beyliği (13. yüzyıl başları)
56-Tolunlular Beyliği (868-1417)
57-Aksidliler Beyliği (935-969)
58-izmir Beyliği "Çaka Beyliği" (1081-1097)
59-Dilmaçoğulları Beyliği (1085-1192)
60-Danismendli Beyliği (1092-1178)
61-Saltuklu Beyliği (1092-1202)
62-Ahlat-Sahları Beyliği "Sökmenliler Beyliği" (1100-1207)
63-Artuklu Beyliği (1101-1409)
64-Inalli Beyliği (1103-1183)
65-Mengücüklü Beyliği (1118-1250)
66-Erbil Beyliği "Beg Teginliler" (1146-1232)
67-ÇobanOğulları Beyliği (1227-1309)
68-Karamanoğulları Beyliği (1256-1483)
69-inanç Oğulları Beyliği (1261-1368)
70-Sahip Ata Oğulları Beyliği (1275-1341)
71-Pervane Oğulları Beyliği (1277-1322)
72-Mentese Oğulları Beyliği (1280-1424)
73-Candar Oğulları (Isfendiyaroğulları) Beyliği (1292-1462)
74-Karesi Oğulları Beyliği (1297-1360)
75-Germiyan Oğulları Beyliği (1300-1429)
76-Hamid Oğulları Beyliği (1301-1423)
77-Saruhan Oğulları Beyliği (1302-1410)
78-Aydin Oğulları Beyliği (1308-1426)
79-Teke Oğulları Beyliği (1321-1390)
80-Ertana Oğulları Beyliği (1335-1381)
81-Dulkadir Oğulları Beyliği (1339-1521)
82-Ramazan Oğulları Beyliği (1352-1608)
83-Dobruca Türk Beyliği (1354-1417)
84-Kadi Burhaneddin Ahmed Beyliği (1381-1398)
85-Esref Oğulları Beyliği (1300-1326)
86-Berçem Oğulları Beyliği (12. yüzyıl)
87-Yaruklular Beyliği (12. yüzyıl)
88-Sam (Suriye) Atabeyligi (Tugteginliler, Böriler) (1117-1154)
89-Musul-Halep Atabeyligi (Zengîliler) (1127-1259)
90-Azerbaycan Atabeyligi (il-Denizliler) (1146-1225)
91-Fars Atabeyligi (Salgurlular) (1147-1284)
HANLIKLAR
92-Büyük Bulgarya Hanlığı (630-665)
93-itil (Volga) Bulgar Hanlığı (665-1391)
94-Tuna Bulgar Hanlığı (681-864)
95-Peçenek Hanlığı (860-1091)
96-Uz Hanlığı (860-1068)
97-Kuman-Kıpçak Hanlığı (9. yy-13. yy)
98-Özbek Hanlığı (1428-1599)
99-Kazan Hanlığı (1437-1552)
100-Kirim Hanlığı (1440-1475)
101-Kasim Hanlığı (1445-1552)
102-Hive Hanlığı (1512-1920)
103-Sibir Hanlığı (1556-1600)
104-Buhara Hanlığı (1599-1785)
105-Kaşgar-Turfan Hanlığı (15. yy. başları-1877)
106-Hokand Hanlığı (1710-1876)
107-Türkmenistan Hanlığı (1860-1885)
CUMHURIYETLER – ATABEYLIKLER
108-Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920)
109-Batı Trakya Türk Cumhuriyeti (1. kuruluş: 31 Ağustos 1913; 2. kuruluş: 1915-1917; 3. kuruluş: 1920-1923)
110-Türkiye Cumhuriyeti (1923)
111-Hatay Cumhuriyeti (1938-1939)
112-Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (1983).
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |