Oluşumu: Başlangıçta, yer kabuğunu kocaman sert kayalar örtüyordu. Bu kayaların dış tabakaları zamanla kırılarak ufacık parçalara ayrıldılar. Kırılmalar sürüp gitti; ortaya taşalar, çakıllar, kum tanecikleri çıktı. Dünyadaki bitki ve hayvan ölüleri çürüyerek bu kara parçacıklarına karıştılar ve toprağı meydana getirdiler.
Kayaların kırılarak toprak haline gelmesine çeşitli etkiler yol açtı. Bu etkilerden en önemlileri hayvanın, rüzgarın, suyun ve diğer canlıların etkisidir.
1. Havanın Etkisi: Güneş ısısı yüzünden kayalar parçalanabilirler. Güneş ışıdığı zaman kayalar ısınır. Isınınca hacimleri genişler. Hacmi genişleyen kaya ansızın soğukla karşılaştığı zaman büzülerek çatlar, kırılır, ufacık parçalara ayrılır. Isıdaki değişiklikler kayaların ufalanmasına yol açar. Kayalardaki çatlakları dolduran sularda, soğuk havalarda donarak buz haline gelir. Donan suyun hacmi genişler, çatlağı daha da büyütür. Büyüyen çatlaklar yüzünden kayalar kırılarak parçalanır.
2. Rüzgarın etkisi: Sert rüzgarlar, fırtınalar, kasırgalar kayalara çarparak onları aşındırır, üzerlerinde oyuklar meydana getirir. Büyüyen oyuklar yüzünden kayalar zamanla kırılarak parçalanır. Rüzgar, ayrıca, kum taneciklerini de savunarak kayalara çarparlar. Bu çarpmalar sonunda kayalar aşınırlar, toprak olurlar.
3. Suyun Etkisi: Akar sularda toprağın oluşmasına yardım ederler, ırmaklar taşıdıkları kaya parçacıklarını başka kayalara sürterek ufalarlar. Böylece hem kayalar, hem de suların sürüklediği kaya parçacıkları kırılırlar. Seller, buzullar ve denizin dalgaları da kayaları birbirine çarparak parçalar. Toprak ve kum haline getirir.
4. Canlıların Etkisi: İnsanlar, demiryolu, köprü, baraj, tünel yapmak gibi çeşitli nedenlerle kayaları parçalarlar. Bitki kökleri kayalar arasından ilerleyerek onları kırar. Hayvanlar kendilerine barınak yapmak için kayaları oyarlar. Bütün bunların sonucunda parçalanarak ufalanan kaylar toprak olurlar.
Çeşitleri: Toprağa bakıldığında orada çeşitli büyüklükte taşlar görülür. Onları genellikle kaya olarak adlandırırız. Kayalar zamanla çeşitli nedenlerle ufalanıp taş haline gelirler. Taşlar da ufalanır, toprak olur. Toprağın içinde su ve hava da bulunur. Suyu görebiliriz, ama havayı göremeyiz. Toprakta canlılara da rastlanır. Bu canlıların bazıları hayvanlar bazıları da bitkilerdir. Hayvanlar, toprağın üstünde yaşadıkları gibi içinde de yaşayabilirler. Bunun ene güzel örneği solucanlardır. Bitkiler, genellikle toprağın üstündedirler. Ama kökleri derinlerde toprağın içindedir.
Toprakta bir takım ana maddeler bulunur. Bunlar kum, kireç, humustur. Toprağı çeşitlendirirken de içinde bu ana maddelerden hangisinin daha çok olduğuna bakarız. Onun için toprağı 4 çeşide ayırabiliriz.
Toprağın içinde kum fazlaysa o toprağa kumlu toprak denir. Kumlu toprak daha çok deniz kıyılarında bulunur. Akarsuların kenarlarında dere yataklarında da kumlu topraklar vardır. Bu topraklar tarım açısından yararlı değildir. Kum tanecikleri arasında çok fazla hava bulunur. Bu yüzden de kumlu toprakların ısınması ve soğuması çabuk olur.
Bazı topraklar, püskürük kayaların parçalanmasından oluşmuştur. Bunlara killi topraklar adı verilir. Killi topraklar suyu pek geçirmez. Bu yüzden de işlenmesi zordur. Tarım açısından yararlanılmaz.
Tortul kayaların bazılarının parçalanması kireçli topraklar dediğimiz toprak çeşidinin oluşmasına yol açar. Bu topraklar killi topraklar gibi güç ısınır. Tarım bakımından yararlanmak oldukça güçtür. Ancak bol gübre verilerek başarı sağlanır.
Sonuncu toprak çeşidi ise humuslu topraklardır. Bu topraklar, bitkiye hayvanların çürümesinden meydana gelmiştir. Ne çabuk ısınır ne de çabuk soğur. İçinde bol tuz bulunur. Bitkilerin besin almak için tuza ihtiyaçları vardır. Tarım bakımından en yararlı ve en el verişli topraklar humuslu topraklardır.
Yararlanılan Kaynak: Milli Kültür Ansiklopedisi
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |