Oluşumu: Toprak, iklimin ve canlıların kayalara yaptığı etkiler sonucunda oluşur. Üzeri daha yeni açılmış bir kayanın üstüne düşen yağmur suları, yukarılardan sızıp gelen sulardan fizik ve kimyasal çözünme, belirli bir alanda kaya zerreciklerini kabarıp kıpırdanmasına yol açar. Burada beliren bitki örtüsü, mineral ortamın sınırlı imkanları yüzünden önce cılız olur. Fakat bitkilerin ve humik asitlerin kayalar etkimesi arttıkça kayanın kimyasal yapısı değişir ve daha üstün yapılı bitkilerin yerleşmesi imkanı doğar. Organik ve mineral maddelerin karışımı olan toprak yavaş yavaş kalınlaşıp çoğalır.
Genç toprak henüz oluşmaya başlamış, fakat ana kayadan çok az farklılaşmış olan topraktır. Buna karşılık olgun toprak, bitkilerle iklim arasında denge sağlayan topraktır. Böyle topraklara klimatik toprak veya pedoklimas denir.
Toprakları oluşu, ortak etki gösteren 3 süreç sonunda gerçekleşir. Kayaların çözülmesi, organik maddelerin artması, suyun etkisi ile bazı elemanların taşınması. Bu süreçlerin en belirgin olanı sonuncu mekanizmadır; topraklar buna göre tanımlanır ve sınıflandırılır. Gerçektende topraklardaki tabaka farklılaşmasının temeli budur. Taşınanlar esas itibarıyla eriyen tuzlar (özellikle karbonatlar) ve bileşik halinde taşınan kaloitlerdir. Taşınanların başlıca etkeni toprağın içinde dolaşan sudur, yer çekimine uyarak dolaşan su, toprağın yıkanmasını sağlar.
Çeşitleri:
1. Kum: Silis taneciklerinden ve çeşitli kırıntılardan (feldispat, mika, kavkı parçacıkları ve benzeri)oluşur. Genellikle toprakta en bol olan budur. Kum, toprakla fizik rol oynar.
2. Kalker (Kireç): Ana kayadan doğan kireç, karbonat şeklindedir; Ana kaya tortul kaya ise kalker miktarı fazladır; toprak billur su kayalardan oluşmuş ise içinde kalker bulunmayabilir. Kalkerin yapısı toprağın nitelikleri üstündeki eylemini etkiler: Sert kalkerler (mermer, billur su kalkerler) az etkilidir; Yumuşak kalkerler, tebeşir, karbonikahidrit yüklü sularda kolayca eridiğinden toprakların fizik, kimyasal ve biyolojik nitelikleri üstünde etki gösterir. Kalker fazla olduğu zaman kloroza sebep olur (Bu bitki hastalığında yapraklar yeşilimsi sarı bir renk alır).
3. Kil: Çapı milimetrenin binde ikisinden aşağı olan bütün mineral unsurlardan meydana gelir; marn ve lias killeri (jeolojik menşeli) gibi killi ana kayalardan veya slikatlı, feldispatlı veya mikalı minerallerden, bozularak toprağa dönüşen kayalardan (pedolojik menşeli) oluşur. Bu yüzden kilin belli bir yapısı yoktur; toprak kilinde demir oksitle, silis tanecikleri vb., fakat ikisi bir arada olmak üzere en çok silis ve alüminyum bulunur (Kalsiyum, magnezyum, potasyum, sodyum gibi diğer madensel elemanlarla karışık alüminyum ve demir silikatlar).
Kilin nitelikleri, bu elemanın koloidal duruma geçebilme yeteneğine bağlıdır; genellikle toprak haline gelebilen kil diğer parçacıkları birbirine yapıştırır, toprağın yapısını ortaya çıkarmaya yarar; çok parçalanmış bütün maddeler gibi, kalsiyum, magnezyum, potasyum, sodyum gibi madeni elementleri de tespit eder; bu tespit yüzeyi, soğurma, emici güç adıyla belirlenen tepkimelerin başlıca etmenidir.
4. Organik Maddeler: Topraktaki organik maddeler mikroorganizmaların kalıntılarından, bitkilerden, hayvanlardan oluşur; organik maddeler daimi bir gelişim halindedir ve çürümenin her evresinde bunlara rastlanır. Parçalanmış, topraktaki mineral maddelere karışmış ve onlarla birleşmiş olan organik maddelerin tümüne birden humus denir.
Humus kolloidal durum alabilir ve kille birleşince topraklardaki emiciliği meydana getirir.
Yararlanılan Kaynak: Meydan Larousse
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |