Bir maden cevherinin işletilmesi bazı değişebilir koşullara bağlıdır. Cevher içindeki metal oranı; metalin çevresindeki değersiz, verimsiz maddelerin niteliği; işlenmesinin kolay veya güç oluşu; söz konusu metalin pazar değerindeki değişiklikler; yatağın bulunduğu yer; işletme maliyeti vb. Maden cevherinin zenginliği kavramı, içerdiği metale göre değişir. Mesela, bir doğal demir oksit cevheri (hematit), % 30`dan az demir içeriyorsa, yoksul sayılır. Buna karşılık, binde 5`ten çok uranyum veren bir peşblend veya milyonda 5`ten çok altın veren bir mispikel, zengin filizlerdir. Bir mineral ancak, sanayi ölçeğinde işletilmesi uygunsa, maden cevheri niteliğini kazanır. Ham durumda bir maden cevherinin içerdiği metalin arı durumda olmasına çok ender rastlanır. Metal çoğunlukla, kimyasal bir bileşim (oksit, sülfür, karbonat) durumunda verimsiz bir mineral maddeyle birlikte veya silikatlar, topraklı silikoalüminatlar gibi maden taşlarıyla birlikte bulunur.
•Maden arama: Maden aramada yararlanılan temil tekniklerin başlıcaları şunlardır; Havadan fotoğraf çekimi ve uzaktan algılama; çeşitli ölçeklerde jeoloji haritaların gerçekleştirilmesini ve yapı sapmalarının saptanmasını sağlar. Jeofizik; havadan veya arazi üstünde yapılan araştırmalarla, onlarca, hatta yüzlerce metre derinlikte oluşan fiziksel sapmaları algılama olanağı verir. Radyoaktiflik, manyetiklik, özgül direnç, yerçekimi, yapısal süreksizlikler, jeokimya, suların, arazilerin ve çökellerin bileşimindeki kimyasal sapmaları bulmaya yarar. Sondajlar; mineralleşmiş kuşaklara ulaşılmasını, hatta bunların delinip geçilmesini ve böylece elde edilen delme döküntülerinin çözümleme yoluyla değerlendirilmesini sağlar. Tekne işlemi; alüvyonlar içindeki ağır minerallerin saptanmasına olanak verir. Jeoloji; bir çok dalıyla metalojeni olaylarının (çökelbilim, katman bilim, tektonik v.b.) anlaşması için zorunludur. Uygun tekniğin veya tekniklerin seçimi, araştırılan maddeye veya yatağın türüne bağlıdır. Kömür aramada, gravimetriyle düşük yoğunlukla çökel katmanlar incelenir ve sismik araştırma yöntemiyle bu katmanların haritası çıkarılır; metal cevherleri söz konusuysa, elektrik veya manyetik yöntemlerle iletken kayaçlar, gravimetri ile yoğun kayaçlar; jeokimya ile metal elementler bakımından zengin yöreler araştırılır.
•Maden işletmeciliği: Derinliği az olan bir maden yatağı "açık tavanlı" olarak işletilir. Yatağın üstündeki verimsiz (kısır) toprak, yavaş yavaş kaldırıldığından, bu tür işletmeye "açık ocak" veya "açık ocak işletmeciliği" denir. Bu işletme, 10 metre kadar yükseklikteki basamaklarla yürütülür. Basamaklar, üstünde kesme, yükleme, taşıma araçlarının gidip geldiği banketlerle birbirinden ayrılır. Üst basamaklar verimsiz toprakta, alt basamaklar maden cevherindedir. Örtüyü açma oranı, bir ton maden cevheri çıkartabilmek için kaldırılması gereken verimsiz toprak hacmidir; belirli bir sınırın ötesinde, yatak derinleştiğinden, yeraltı işletmesine geçmek gerekir. Bu sınır oranı, maden cevheri pahalı ve kullanılan malzeme güçlü olduğu ölçüde yükselir; ABD`de, kömürde % 20`yi geçebilir. Genel kazı biçimi, söz konusu olan bir yığınsa huni biçimi, bir tabaka veya damarsa, yatay kesit (hendek) biçimidir. Çöküntüleri önlemek için, toprak zeminlerin sağlamlaştırılması gerekir. Çıkarılan toprak, hendeğin öbür yanına veya huninin maden cevheri alınmış bölümüne boşaltılır ve böylece zemin sağlamlaştırılır. "Yeraltı" işletmeciliği daha karmaşıktır; kuyular açılması, havalandırma bağlantılarının kurulması ve güvenlik önlemlerinin alınması, bir galeriler ağının oluşturulması gerekir. Kuyulara indirilecek ve galerilerde dolaştırılacak makineler, açık tavanlı işletmelerde kullanılanlara oranla daha küçük boyutludur. 0,8-4 m arasında bir tabaka, genellikle bir defada, "tavan" ile "duvar" arasında, ya uzun ayak yöntemiyle (100-300 m arasında bir cephe üstünde) ya da direkler ve odalar yöntemiyle (4-6 m arasında değişen genişlikte), direklerle sınarlandırılmış ve birbirine odalarla bağlanmış paralel galeriler halinde işletilir. Kazıda iki yöntem uygalanır; kaydırma kazı (kazının iki ucundaki dehlizler giderek başlangıç noktasından uzaklaşırlar) çökertme kazı (önce galireler kazılarak giderek kısaltılır). Uzun ayaklı işletme, yataktan bütün cevherin çıkartılmasına olanak verirken, kesme alanı ile eski işletmelerin doldurulduğu veya çökertildiği olanlar arasındaki çalışma alanına bir payanda sistemi kurulmasını gerektirir. Tavanlı odayla ve direklerle gerçekleştirilen işletmenin üstünlüğü, payandaya gerek göstermemesi ve lastik veya paletler üstündü yürüyen otomatik makineler kullanılmasa olanak vermesidir; ama bu yöntemde, bütün maden cevherini çıkartma olanağı bulunamayabilir; çünkü direkler terk edilir bu durumda, işletilen yüzde iyi hesaplanmışsa, yüzeyde çöküntü olmayacaktır veya her direk sırasıyla kazıların bir önceki odanın çökme sınırında bir oda oluşturulup, burada küçük direkler bırakılarak çökme önlenmeye çalışılır. İlke olarak bu tür işletmelerde, kazılan yer yeniden doldurulmaz. En iyi sonuçlar hafif eğimli, klasik malzeme kullanılan düzenli tabakalarda elde edilir.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |