Hiçbir şey enerji olmaksızın yaşayamaz, çalışamaz ve hareket edemez. Bitkiler, büyümek için enerjiye gerek duyar. Bizimde varlığımızı sürdürebilmemiz için enerjiye gereksinmemiz vardır. Enerjimizi yediğimiz besinlerden sağlarız. Makinelerin çalışması için de enerji gereklidir. Bazıları elektrikle çalışırken, bazıları da depolanmış enerji içeren yakıtları kullanır. Hepimiz enerji kullanırız ve hemen hemen bütün enerjinin ilk kaynağı güneştir.
DEĞİŞİK ENERJİ TÜRLERİ
Çok değişik enerji türleri vardır. Isı, ışık ve ses, sürekli çevremizde dolaşan enerji türleridir. Işık ve ısı, ışınım yani radyasyon türleridir. Lambanın düğmesine her bastığımızda elektrik enerjisi kullanırız. Elektrik, ışık ve ısı sağladığı gibi, birçok şeyi çalıştıran güçtür. Kimyasal enerji ise yiyeceklerde ve yakıtlarda depolanmıştır. Yakıtlar yakıldığında açığa çıkar ya da kimyasal maddeler, vücudumuzdaki besin maddeleri aracılığıyla etkili olur.
Bazı atomlar parçalandığında ya da birleşerek başka atomlar oluşturduğunda çok büyük miktarda enerji ortaya çıkar. Buna nükleer enerji denir. Nükleer enerji barışçı amaçla, örneğin elektrik üretmek için kullanabileceği gibi, bomba yapmak gibi yıkıcı amaçlarla kullanılabilir.
Hareket eden her şeyin kinetik (devrimsel) enerjisi vardır. Hareket halindeki nesne ne denli büyükse ve ne denli hızlı hareket ediyorsa, kinetik enerjisi de o denli çok demektir. Bir topu havaya fırlattığınızda, ona kinetik enerji kazandırırsınız. Yukarı çıktıkça hızı kesilir, yani kinetik enerjisini yitirir. Ama bu arada bir tür depolanmış enerji kazanır; buna potansiyel enerji denir. Top, fırlatıldığı mesafenin sonuna erişip havada durduğu anda kinetik enerjisi bitmiştir, ama potansiyel enerjisi vardır. Yere düşerken, potansiyel enerjisi yeniden kinetik enerjiye dönüşmeye başlar.
ENERJİNİN KORUNMASI
Bazen kullanılan enerji biter. Ama asla kaybolmaz. Yalnızca başka türden bir enerjiye dönüşür. Düz zeminde yuvarlanan top yavaşlayıp durduğunda kinetik enerjisini tüketmiştir. Zemine sürtünmeye başladığı için yavaşlar; yani top ile zemin arasında sürtünme vardır. Sürtünme, zemini ve topu ısıtır. Topun kinetik enerjisi ısıya dönüşür, ama toplam enerji miktarı değişmez.
ENERJİNİN DEPOLANMASI
Besinler de dahil birçok şey, enerjiyi depolar. Bizim besinimiz ya bitkiler ya da bitkilerle beslenen hayvanlardır. Bitkiler büyürken, güneşten enerji alıp depolar. Güneşin enerjisi fosil yakıtlarda, yani kömür, petrol ve doğal gazda depolanmıştır. Milyonlarca yıl önce bunlar, büyürken güneşin enerjisini de depolayan canlı ağaç ve küçük deniz yaratıklarıydı. Fosil yakıtlar bir kez topraktan çıkarıldıktan sonra yerine yenisi konamaz, bu yüzden bunları dikkatli kullanmamız gerekir.
Gazı şişelemek, enerji depolamanın yollarından biridir. Doğru bağlantı yapılmış bir pil, içindeki kimyasal değişiklikler sonunda elektrik üretir. Irmağa yapılan baraj, enerji depolamanın bir başka yoludur. Baraj gölünde toplanan su, potansiyel enerji taşır. Elektriğe gerek olduğunda,barajın topladığı suların bir bölümü bir kanaldan akıp türbini döndürerek elektrik üretir. Depolanan potansiyel enerji, akan suda kinetik enerjiye dönüşerek elektrik enerjisi üretir.
YAŞAMAK İÇİN ENERJİ
Yediğimiz besinler bize enerji verir. Uyurken bile, vücut ısısını korumak ve organlarımızın çalışmasını sağlamak için enerjiye gerek duyarız. Uyanıkken, kaslarımızın çalışması için daha da çok enerji gereklidir.
BİTKİLER VE HAYVANLARDAKİ ENERJİ
Yeşil bitkiler, güneş enerjisinden yararlanarak su gibi basit maddelerden besinlerini yaparlar; bunun için havadaki karbondioksit gazını da kullanırlar. Diğer canlılar gibi bitkilerin de yaşamak ve büyümek için besine gereksinimi vardır. Bitkileri ya da bitkilerle beslenmiş olan hayvanları yiyerek enerji sağlarız. Yani enerjimizin asıl kaynağı güneştir.
GÜNEŞTEN GELEN ENERJİ
Enerjimizin hemen hemen tümü temel olarak güneşten gelir. Güneşin merkezinde nükleer tepkimelerin yarattığı olağanüstü büyük ölçüdeki enerji, ısı ve ışık olarak yüzeyden yansır. Güneşin kendine kalan nükleer enerjisi ise onun 5 milyar yıl daha parlaması için yeterlidir. Ortalama olarak yeryüzünün her metrekaresinin güneşten aldığı enerji, tek dilimi bir radyatörden alacağı enerjiye eşittir.
MAKİNALARIN ENERJİSİ
Hareket eden ya da bir iş yapan her şeyin çalışabilmesi için enerjiye gerek vardır. Evlerimizdeki makinelerin çoğu ve büyük fabrikalardaki makinelerin bir bölümü elektrik ile çalışır. Bu enerji, santrallerden evlere ve fabrikalara kablolar aracılığıyla ulaşır. Bu makineler, elektrik sağlayan kaynaktan uzakta çalışmaz. El feneri ya da radyo gibi küçük eşyaları yanınızda taşımak istediğinizde en iyisi pillerin içinde depolanan elektrik enerjisinden yararlanmaktır. Otomobil, uçak ve tren gibi hareketli araçlar, benzin ve mazot gibi petrolden elde edilmiş yakıtları yakarak enerji sağlar. Bunların, bir başka enerji kaynağına, yani bir benzin istasyonu ya da havalimanına ulaşana kadar yetecek yakıt taşıması gerekir.
ALTERNATİF ENERJİ
Bugün kullandığımız enerjinin çoğu fosil yakıtlarından, yani kömür, petrol ve gazdan gelir. Ama bunlar kullanıldıkça yerlerine yenisi konamadığından, bir gün tümüyle tükeneceklerdir. Ayrıca bunlar yakıldıkça atmosferde yavaş yavaş zarar görmektedir. Günümüzde mühendisler başka türlü enerji sağlamanın yollarını aramaktadır. Rüzgardan enerji elde etmek için toplu halde modern yel değirmenleri yapılmaktadır. Bazı yerlerde gelgitle yükselip alçalan deniz suyu da türbinleri döndürmek için kullanılabilir, hatta denizdeki dalgalardan elektrik elde edilebilir. Güneşin ısısını toplayan panolar ya da üzerine ışık düştüğünde elektrik üreten güneş pilleri, su ısıtmada kullanılabilir. Yeraltındaki kızgın kayalardan elde edilen jeotermal enerji de yine suyu ısıtıp elektrik üretimde kullanılabilir. Tüm bu yöntemler, atmosfere zarar vermeden enerji sağlar. Ama fosil yakıtlar şu anda enerji elde etmenin en kolay ve en ucuz yolu olduğu için hala kullanılmaktadır.
NE KADAR ENERJİ KULLANLIYORUZ?
Yaşamak için enerji gereklidir. Ama çalışırken ve eğlenirken de gerekli makineleri çalıştırmak için bol enerji tüketiriz. Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve diğer sanayileşmiş yerlerdeki evlerin hemen hemen hepside aydınlanmak, ısınmak ve televizyon, çamaşır makinesi gibi aletleri çalıştırmak için elektrik kullanılır. Ayrıca borularla gelen gazdan da ısınmak ve yemek pişirmek için yararlanılır. Bir de benzinden enerji alan otomobillerimiz vardır. Çin, Hindistan, Afrika’nın büyük bölümü, Güney Amerika’nın bazı bölümleri gibi gelişmekte olan ülkelerde ise daha az enerji tüketilir. Buralarda herkesin otomobil ve çeşitli makineleri alacak parası olmadığı gibi, daha az sayıda evde elektrik ve gaz kullanılır.
GEÇMİŞE BAKIŞ
Binlerce yıl önce insanların elinde yalnızca güneşin enerjisi, bir de kendi enerjileri vardır. Isınmak için odun yakar, yük taşımak ve tarım yapmak için, hayvanların enerjisinden yararlanırlardı. Sonra akarsuların enerjisinden yararlanarak, su çarklarını çevirmeyi, rüzgarın enerjisinden yararlanarak da yel değirmenlerini ve yelkenli tekneleri kullanmayı öğrendiler. Yaklaşık 200 yıl önce fabrikalardaki makineleri çalıştırmak, ardından da demiryollarındaki lokomotifleri işletmek için kömür yakan buhar makinelerini kullanmaya başladılar. Sonra da insanlar, ısınmak ve aydınlanmak için gazdan yararlandı. Bugün, bize, evlerimizle fabrikalarımıza temiz enerji sağlayan elektrik vardır. Artık çok daha büyük ölçülerde enerji tüketiyoruz.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |