1. Giriş: Gıda sanayi içinde ambalaj sanayiinin çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu önem ambalajın besin maddelerini dış etkilerden korumasında taşıma, depolama, dağıtım, tanıtma gibi pazarlama işlevlerini kolaylaştırılmasından kaynaklanmaktadır. Ambalajlamanın gıda sanayiinde önemini arttıran bir diğer etmende besin maddelerinin halk sağlığı ile yakından ilgili olmasıdır. Besin maddeleri en iyi bir biçimde hazırlansa bile yanlış bir ambalajlama üretimi bozacağı gibi insan sağlığını da tehdit edecektir.
Genel olarak ambalajlama ülkelerin kalkınma ve yaşam standartlarına paralel bir gelişme gösteren son derece dinamik bir konudur. Ambalaj malzemesi ve paketleme makinelerindeki gelişmeler gıda sanayi ürünlerinin de gelişmesine yol açmıştır.
Dış ticarette de ambalaj malın üretildiği ülkede ihracını ve dış pazarlarda rekabet şansını arttıran unsurların en önemlilerinden birisidir. Ambalaj hammaddelerinin (cam, metal, kağıt, plastik, ahşap vb) çeşitliliği ve değişik kombinasyonlarda kullanılabilmeleri nedeniyle ambalaj konusu, gıda üreticisinin, makine yapımcısının ve ambalaj sanayicisinin koordineli bir ekip çalışmasını gerektiren bir uzmanlık dalı haline gelmiştir.

2. Tanım ve Ambalajın Görevleri : Gıda sanayiinde ambalaj; içine konulan ürünlerin, son tüketiciye, bozulmadan en az toplam maliyetle güvenilir bir şekilde ulaştırılmasını ve tanıtılmasını sağlayan bir araç olarak tanımlanabilir.

Ambalajın Görevleri :
a)İçindeki ürünü korumak
b)Dayanıklılığını arttırmak
c)Yükleme, boşaltma, stoklama ve kullanma kolaylığı sağlamak
d)Ürünü tanıtmak ve tüketiciyi satın almaya özendirmek

Günümüzde ambalaj ürünü sattıran en önemli öğe haline gelmiştir. Ambalaj satıcının yerini almış ve alıcıya ürünle ilgili bilgiler ileten müşteri ve ürün arasındaki iletişimi sağlayan bir özelliğe bürünmüştür. Kısaca ambalaj yalnızca içine konulan ürünü koruyan tamamlayıcı bir araç değil ürünün bir parçasıdır. Ambalaj ürüne kişilik katar. Ayrıca renk ve biçim özelliğiyle albenisinde kazandırır. Ambalaj ürünün kürküdür. Genelde ambalaj; iç ambalaj ve dış ambalaj olmak üzere iki ana gruba ayrılabilir. Gıdaların ambalajlanmasında kullanılan özellikle iç ambalaj niteliği son derece önemlidir.

3. Ambalajdan Beklentiler
3.1. Tüketicinin Ambalajdan Beklentileri

- Ürün satış yerlerinde kolaylıkla tanınabilmelidir. Ambalajın şekli ve rengi,
Arana ürün için tipik olması, Üreticinin belirgin markası (logo)
- Ambalaj üzerinde ürüne ilişkin bilgiler ve kolay okunabilir olmalıdır.
-- Miktarı
-- En az dayanma süresi (raf ömrü, muhafaza süresi)
- Fiyatı
- Şeffaf olmalıdır. Ürün ambalaj aracılığı ile tanınabilmelidir
- Kapağı özgün olmalıdır.
--Değişmeyen miktar (porsiyon)
-- Kaliteyi koruyucu ürün muhafaza
-- Ellenmeye karşı güvence
- Şekli uygun olmalıdır. Elle kolay tutulabilir, kalımlı (stabil), çarpmalara dayanıklı, kırılmaya karşı güvenli
- Üst üste düzgün yığın oluşturabilme (satın almada ve evde)
- Kolay açılıp tekrar kapanabilmelidir. Özel bir güç ve araç gerektirmeksizin büyük hacimli olanlar tekrar kapatılabilir.
- Ambalaj malzemesi gerektiği kadar kullanılmalıdır. Hilesiz olma ve gereğinden fazla kullanılmama.
- Çevreye uygun olmalıdır. Tamamen boşaltılabilir, Yıkanıp durulanabilir, Ambalaj materyalinin kimliğini belirten işaretleme, Tekrar kullanılabilir veya yeniden değerlendirilebilir, Çöp kaplarında az yer kaplama

3.2.
Ticarette Ambalajdan Beklentiler :
- Boyutları standartlaştırılmış olmalıdır
Paketlemeye ve yüklenmeye uygun, az yer kaplama
Kolay ve düzgün istiflenebilir
Üründe kalite kaybı olmaksızın depolanabilir olmalıdır. Yüksek nemli koşullarda da, Değişen sıcaklıklarda da, Etkin ve yoğun aydınlık koşullarda da
- Depoda kolaylıkla ayırt edilebilir niteliklerde olmalıdır. Koli ambalajı da reklam etkili kullanılabilmelidir. Sergileyici (teşir edici) olarak, Montajlanabilir tabla, tepsi vb olarak
- Porsiyon ambalajların fiyatlarını etiketlere basma, işaretleme mümkün olmalıdır.
- Ürünün özelliklerine uygun doğru ambalajlama yapılmalıdır. Kalite kaybı olmaması, Fire tehlikesi bulunmaması, Yasal kural ve kısıtlamalara uygun olması
- Özgünlüğünü güvence altına almalı, korumalıdır. İçindeki ürüne her hangi bir olumsuz işlem uygulanması olanaksız, Porsiyonda değişiklik yok (ağırlık, nicelik)
- Geri alma yada geri vermede sorun olmamalıdır.

3.3.Üreticini veya Ambalajlayanın Ambalajdan Beklentileri :

- Ambalaj fizyolojik bakımdan kusursuz ve tehlikesiz olmalıdır.
Ambalaj malzemesi yasal kurallara uygun
Ambalaj malzemesi ürüne uygun

- Ambalajlanan ürüne ve ambalajlama işlemine uygun özgün özellikler içermelidir.
Fiziksel – kimyasal inert (etkisiz)
Mikrobiyolojik kusursuz
Havası alınabilir, gazlama işlemi yapılabilir.
Dondurulabilir
Pastörize veya sterilize edilebilir, kaynatılabilir.
Işıktan koruyucu, ışığa dayanıklı

Ambalaj Maddelerinin Seçimini Etkileyen Etmenler :

Genel olarak; gıdaların ambalajlanmasında her biri farklı özellikte olan çeşitli maddeler kullanılmaktadır. Gıda ambalaj maddeleri seçiminde etkili etmenler şöyle sıralanabilir:

a) Gıda maddeleri özelliklerine göre oksijen, ışık, koku ve ısı gibi etmenlerin etkisiyle mikrobiyolojik, biyolojik, kimyasal ve fiziksel bozulmalara uğrarlar. Neme duyarlı ürünlerde depolama sırasında ürün ile çevre arasında nem alış - verişi olur. Bu nedenle patates cipsi gibi neme çok duyarlı gıdaların nem geçirmeyen ambalaj malzemeleri ile ambalajlanması gerekmektedir. Yağ ve yağlı gıda maddeleri oksijene karşı duyarlıdır. Işık oksijenin etkisini hızlandırır. Bu nedenle oksijene duyarlı gıda maddelerinin oksijen geçirgenliği çok düşük olan ve ışık geçirmeyen malzemelerle ambalajlanması gerekir. Işığa karşı duyarlı tereyağı, süt, bira, bisküvi gibi ürünlerde baskılı yada koyu renkli ambalaj malzemeleri kullanılmalıdır. Aromalarını yitirmeleri istenmeyen ürünlerde ise aroma geçirmeyen filimler kullanılmalıdır.

b) Ambalaj malzemesi ve ürün birbirine tam olarak uygun olmalıdır ve birbirine zarar vermemelidir.

c) Ambalaj üzerinde içerdiği ürünün özellikleri ve kullanılmasıyla ilgili bilgiler bulunmalıdır.

d) Ambalaj, içindeki ürünü normal koşullarda koruyabilecek kadar özelliklere sahip olmalıdır. Maliyeti düşürmek için belirli bir risk altında ekonomik ambalaj seçilir.

e) Ambalaj tasarımı

1. CAM AMBALAJLAR :
Üretimi yaklaşık 4000 yıl öncelerine uzanan camın ilk kullanımı süs eşyası olarak başlamış. Şekillendirme olanaklarının giderek artmasıyla da çeşitli ev eşyası, şişe, kavanoz, pencere camı ve gözlük camı gibi değişik alanlara yayılarak gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde ise cam teknolojisindeki ilerlemelere koşut olarak cam ürünler inşaat, ambalaj, aydınlatma, optik, elektronik ve telekomünikasyon gibi pek çok sanayi dalına girmiştir.

1.1. Cam Ambalajların Olumlu Özellikleri : Cam, bir ambalaj malzemesi olarak sahip olduğu olumlu özellikler nedeniyle gıda ve içecek sektöründe çok yaygın ölçüde kullanılmaktadır. Belli başlı bu olumlu özellikleri aşağıda kısaca belirtilmiştir.

Sert, sağlam ve kimyasal açıdan inert bir malzemedir. İçine konulan gıda ve içecek ile hiçbir etkileşim olmaz; zamanla aşınmaz ve bozulmaz.
Renkli olduklarında ürünü belirli düzeyde ışık etkisinden korur.
Gaz, su buharı, koku ve sıvı geçirgenliği yoktur.
İçine konulan ürün görülebilir. Böylece tüketici satın aldığı mal hakkında bilgi sahibi olur. Ayrıca üretici, iyi bir sınıflandırma, doldurma gibi önlemlerle malını daha kolay satabilme olanağına kavuşabilir.
Isıl dayanımı yüksektir. Sterilize edilebilir.
Biçim değiştiremez
İç basınç ve düşey yüklere dayanıklıdır.
Teneke kutulara göre daha kolay açılabilir.
İçindeki ürün tüketildikten sonra başka amaçlarla da kullanılabilir.
Çeşitli biçim, büyüklük ve renkte yapılabilir.
Vakum dolum ve kapama yöntemine uygundur.
Makinelerde yüksek dolum kapasitesine ulaşılabilir.

1.2. Cam Ambalajlarım Olumsuz Özellikleri :

Ağırdır,taşımada sorunlara yol açabilir
Kırılgandır, darbe, ısıl şok ve aşırı iç basınç gibi etkilerle kırılabilir.
İçini gösterdiğinden; üreticinin ayıklama,sınıflandırma ve doldurma gibi işlemlerde çok özenli davranılması gerekir. Bunlar maliyeti arttırıcı etkenlerdir.
Camın ışık geçirmesi içerdiği gıdanın renginin bozulmasına neden olabilir.

Camın en olumsuz özelliği, çeşitli etkilerle kolaylıkla kırılabilmesidir. Özellikle camın kimyasal bileşimi, cam kabın şekli, şekillendirmede uygulanan sıcaklık ve süre ile diğer üretim aşamalarına camın kırılma niteliği üzerinde etkili olmaktadır. Ancak cam ambalajın diğer malzemelere göre dezavantajı gibi görülen kırılma dayanıklılığı ve ışık geçirme özellikleri, gelişen teknolojiye koşut olarak önemli ölçüde iyileştirilebilmiştir.

1.3. Cam Ambalaj Tipleri : Camdan yapılan gıda ambalajları beş grup altında toplanabilir.

a) Şişeler : Biçim açısından en yaygın kullanılan ambalaj kaplarıdır.sıvı ve yarı sıvı gıdalar için uygundur.

b) Kavanozlar : Geniş ağızlı cam kaplardır. Sıvı, yarı sıvı, küçük parçalı, toz, granüller ve viskoz gıdalar için kullanılırlar. Kapasite ve ağız ölçülerine göre tanımlanırlar.

c) bardak Tipi Düz Ağızlı Kaplar :Reçel, marmelat, jöle ve ezme gibi gıdaların ambalajlanmasında kullanılan boyunsuz ağız kısımları gövdesinden daha geniş ve düz olan kaplardır.

d) Damacalar : Büyük hacimli şişelerdir. Boyun ve ağız kısımları dardır. Kapasiteleri 3 – 15 lt arasında değişir. Yükleme boşaltmada kolaylık sağlamak ve korumak için koruyucu dış ambalajıyla birlikte kullanılırlar.

e) Ampul ve Kapsüller : Küçük hacimlidirler. Vitaminler, tablet gıdalar, baharatlar gibi pahalı ve konsantre gıdalar için kullanılır.

1.4. Cam Ambalajların Bazı Kalite Özellikleri

a) Kimyasal Dayanıklılık : Camın su, asit, baz ve tuz çözeltilerinin veya sürede atmosferik koşulların yol açabileceği kimyasal etkilere karşı dayanma gücüne kimyasal dayanıklılık denir. Kimyasal dayanıklılık özellikle serum ve ecza şişeleri için önemlidir.

b) Isıl Genleşme, Ani Sıcaklık Değişimine (Isıl Şok ) Dayanımı : Isıl genleşme özelliğinin cam şekillendirme işlemlerinde belli bir önemi vardır. Şişe camının 42 – 60 0C’lik bir ısıl şoka dayanması gerekir. Diğer deyişle sıcaktan – soğuğa sıcaklık sıçramasının 42 0C’den daha fazla veya soğuktan sıcağa sıcaklık sıçramasının ise 60 0C’den daha yüksek olmaması istenir.

Ani sıcaklık değişikliklerine dayanıklılık özellikle yıkama, pastörizasyon ve sıcak dolum gibi işlemler için önemli bir kalite faktörüdür. Bu dayanıklılık camın kalınlığı arttıkça azalmaktadır.

Herhangi bir cam ambalajın ısıl şoka dayanımı basit bir test ile belirlenebilir. Bu amaçla cam ambalajlar su ile doldurularak önce sıcak suya daldırılır. Yaklaşık 5 dakika bekletilir. Sonra sıcak sudan çıkarılarak 15 sn içinde soğuk su banyosuna aktarılır. 30 sn’de soğuk suda bekletilir. Belirtilen işlemler sonunda cam kaplarda çatlama olmamalıdır. Sıcak – soğuk su banyoları arasındaki sıcaklık farkı 42 0C’dir.

Isıl şoklar kırılmayı önlemede en önemli seçenek, cam kabın iç ve dışındaki sıcaklık derecesi farkını

42 0C’nin altında tutmaktır. Örneğin 90 0C de sıcak doldurulacak bir cam ambalajın önceden en az 50 0C’ye ısıtılmış olması gerekir.

c) İç Basınç Dayanımı : İçinde yiyecek veya içecek bulunan kapalı çam ambalajlarda iç basıncın artmasına aşağıdaki etkenler yol açmaktadır;

Sıcaklık yükselmesi
Dondurma
İçeceklerin gazlanma işlemi

Sıcaklığın yükselmesi, cam kaptaki sıvı gıdanın genleşmesine ve ayrıca kaptaki gaz ve buharların (hava, su buharı, CO2) kısmi basıncının artmasına neden olur. Ancak camın genleşmesi aynı ölçüde gerçekleşmediği için iç basınç artar. İşte bu tip basınç artışlarından kaynaklanabilecek sakıncaları önlemek amacıyla kapta belirli bir oranda “tepe boşluğu”nun bırakılması gerekir.

Sıvı gıdanın bileşimi yanında, ambalajda bırakılan tepe boşluğu oranı da iç basınç düzeyini etkiler. Başka bir deyişle sıcaklık artışının yol açtığı iç basınç tepe boşluğu oranına bağlı olarak ( % 1-10) değişir.

d) Darbe Dayanımı : Camın mekanik çarpmalara karşı dayanıklılığı da taşıma ve benzeri bakımdan önemli bir kalite faktörü oluşturur. Cam ambalajların darbe dayanımı her bir mm cidar kalınlığı için en az 0.890 kg olmalıdır.

e) Dikey Eksende Sıkıştırma Dayanımı : Kapatma makinelerinde şişeye yüklenen dikey kuvvette dayanımda önemlidir. Hidrolik işlemlerde ölçülen dikey sıkıştırma dayanımı; mantar tıpalı şişelerde en az 200 kg, kapsül kapaklı şişelerde en az 800 kg olmalıdır.

f) Renk : Cam yüzeyine gelen ışığın bir kısmı doğrudan absorbe edilir. Diğer bir kısmı ise yansır. Absorbe edilen ışığın bir kısmı diğer yüzeyden yansır ve geri kalanı da camdan geçer. Camın ışık geçirgenliği camdan geçen ışığın cama gelen ışığa oranıdır. Cam ambalajlar içindeki ürünlerin özellikle ultraviyole (mor ötesi) ışınlarda korunabilmesi için veya estetik bir görünüm vermek amacıyla renklendirilirler. Cama yeşil veya bal renk vermek üzere harmana konan kimyasal maddelere melanj maddeleri denir. Ülkemizde bal rengi cam üretiminde pirit ve kok kömür kullanılır.

2. KAĞIT ve KARTON AMBALAJLAR

Kağıt Çeşitleri ve Kağıt Esaslı Ambalajlar : Kağıt esaslı ambalajlar beş grup altında toplanır. Bunlar; Sargılık kağıtlar, Karton kutular, Oluklu mukavva kutular, Viol,
Polistirenli kutular

1.Sargılı Kağıtlar :

 Kroft Kağıtlar : Genellikle iğne yapraklı yumuşak ağaçlardan elde edilen dayanıklı bir kağıt çeşididir.
 Taklit Kroft Kağıtlar : Kroft kağıdı kadar dayanıklı olmamakla beraber ucuz olmaları nedeniyle kfoft kağıdı yerine kullanılabilir.
 Süfit Kağıdı : Üzerine baskı yapılabilir. Daha çok küçük torba, poşet yapımında etiket olarak ve folyo laminasyonlarında kullanılır.
 Parşömen Kağıdı : Parşömen kağıtlar kokusuz, tatsız, yğ ve suya dayanıklı saf selüloz kağıtlardır. Yağlı bisküvi ve diğer unlu mamuller, tereyağı, margarin, peynir, taze ve kızarmış balık, kırmızı ve beyaz ambalajlanmasında geniş ölçüde kullanılır.
 Taklit Parşömen Kağıdı : Et, sosis, salam gibi yüksek oranda yağ içeren gıdaların, tereyağı ve margarinlerin ayrıca kokunun muhafazasında
da olanak verdiğinden kahve, hazır çorba vb. ve nem geçirmez özelliği olduğundan hem yağ hem su oranı yüksek gıdaların ambalajlanmasında kullanılırlar.
 Hutpak Kağıdı : Düşük gramajlı ve dayanıklı bir kağıt olup daha çok meyve ve sebzelerin ambalajlanmasında kullanılır.
 Neme Dayanıklı Kağıtlar : Nemli koşullarda uzun süre özelliklerini koruyabildiklerinden özellikle balık ve et ambalajı olarak uygundur.
 İpek Kağıtlar : Kolaylıkla bükülebilen ve hava geçirgenliği çok yüksek olan malzemelerdir. Özellikle limon portakal gibi ürünler için sargılık olarak kullanılır.

AHŞAP AMBALAJLAR

1.Ahşap Ambalajların Olumlu ve Olumsuz Yönleri :

Olumlu Yönleri :

1.Tahta doğal bir hammaddedir.
2.Dayanım / ağırlık oranı bakımından ekonomik bir yapı malzemesidir.
3.Kutu ve sandık yapımı çok karmaşık makine ve ekipman gerektirmez.
4.Küçük kapasiteli atölyelerde az bir yatırımla imal edilebilir.
5.İstiflenebilme özellikleri iyidir.
Olumsuz Yönleri :

1.Ahşap ambalaj üretimi alternatiflerine göre otomasyona pek elverişli değildir.
2.İşçilik / malzeme oranı yüksektir.
3.Genellikle fazla yer kaplarlar,depolama ve taşımada sorun oluştururlar
4.Albenisi yetersizdir.
5.Sanayileşmiş ülkelerdeki alıcılar tarafından tercih edilmemektedirler.

2. Ahşap Ambalaj Yapımında Kullanılan Ağaçların Bazı Fiziksel Özellikleri: Çivi tutma gücü, Çatlama özelliği, Yoğunluk, Nemlilik, Asitlik

3. Ahşap Ambalaj Tipleri :

3.1. Çivilik Kutu ve Sandıklar :

a) Basit çivili kutular
b) Çerçeveli sandıklar
c) Başları çıtalı sandıklar
d) Çemberli sandıklar

3.2. Tel Dikişli Sandıklar
3.3. Dikdörtgen Kasalar
3.4. Paletler
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |