İLKÖĞRETİM 4. VE 5. SINIF FEN BİLGİSİ EĞİTİMİNDE, BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMDE KULLANILAN ÖZEL DERS YAZILIMLARI VE İNTERNETİN ROLÜ

Yrd.Doç.Dr.Sebahattin KARTAL Şerife EKER
İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Ana Bilim Dalı
İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği III

Özet:
Yirminci yüz yıl, insanlık tarihinde on dokuzuncu yüz yılın sonuna dek çeşitli konularda gerçekleştirilen ilerlemelerin toplamından daha çok ilerlemenin olduğu bir yüz yıldır. Bu nedenle en çok adı olan yüz yıl da yirminci yüz yıldır. Bunlardan belki de en doğrusu bu yüz yılın bilgi çağı, toplumun da bilgi toplumu olarak nitelendirilmesidir. Bilgi toplumunda itici güç bilgi ve bilgiyi işleyen bilgisayarlardır. (Doğan,2001)
Nitelikli insan yetiştirilmesinde eğitimin, eğitimde bilimsel düşünmenin, nedenselliğin, nasıl öğreneceğini öğrenmenin, yaratıcı düşünmenin önemi yadsınamaz. Bu nitelikleri taşıyan insanı yetiştirmek için gelişmiş ülkelerde bilgisayar destekli eğitim uygulanmakta ve hızla yayılmaktadır. (Doğan,2001) Bilgisayar destekli eğitimde özel ders yazılımları, alıştırma ve benzetişim yazılımları kullanılmaktadır. Özel ders yazılımları hemen hemen her ders için hazırlanabilmektedir. İlköğretim 4. ve 5. sınıf Fen Bilgisi derslerine yönelik olarak hazırlanan özel animasyon ve simulasyonlara sahip ders yazılımları bulunmaktadır.
Bu çalışmanın amacı; bilgisayar destekli öğretimde kullanılan özel ders yazılımlarının, ilköğretim birinci kademede Fen Bilgisi dersini öğrenmeye ne kadar katkıda bulunduğunu belirlemek, internetin bu konudaki yeterlilik özelliklerini tespit etmek ve iyileştirici çözüm önerilerinde bulunmaktır.
Bu çalışma hazırlanırken, bilgisayar ve internetin eğitimde kullanılmasına yönelik yazılı kaynaklar araştırılmış ve bunlardan yararlanılmıştır. İlköğretim 4. ve 5. sınıf Fen Bilgisi derslerine yönelik hazırlanan özel ders yazılımları incelenmiş ve bu yazılımlar 8 öğrenci üzerinde denenerek, güdümlü gözlem çalışması yapılmıştır. Ayrıca, internette bulunan bilimsel web siteleri ve çocuklara yönelik bilimsel web sayfaları taranarak, içerik belirlemesi yapılmıştır.
1. Giriş
Bilgi çağının yaşandığı günümüzde eğitim sistemimizde temel amaç, öğrencilere temel bilgileri aktarmaktan çok, bilgiye ulaşma becerilerini kazandırmak olmalıdır. Bu ise, üst düzey zihinsel süreç becerileriyle olur. Başka bir deyişle ezberden çok, kavrayarak öğrenme, karşılaşılan yeni durumlarla ilgili problemleri çözebilme ve bilimsel yöntem süreci ile ilgili becerileri gerektirir. Bu becerilerin kazandırıldığı derslerin başında Fen Bilgisi dersi gelir. Fen Bilimleri`ni teknoloji, fen ve toplum vurgularıyla öğretmek, kavramların daha iyi öğrenilmesi sonucunu doğurur. Fen Bilimleri, bilimsel süreçlerle öğretilirse, öğrenciler süreç becerilerini kazanır ve bu becerileri günlük yaşamda kullanırlar. (Kaptan, 1999)
Kişisel bilgisayarların ortaya çıkışı ve bu bilgisayarların bir şekilde birbirine bağlanmasını sağlayan bilgisayar ağlarının gelişimi, bilgisayarların tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Dünya üzerindeki tüm bilgisayarları birbirine bağlayan ve bu şekilde tüm bilgisayarların iletişimini sağlayan uluslar arası en büyük bilgisayar ağına internet adı verilmektedir. (Yalın, 2000) İnternet aracılığı ile binlerce bilgisayara bağlanarak, istenilen web sitelerine ulaşmak son derece kolaydır. Web sitelerinin bazıları çocuklara yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu sitelerde, Fen Bilgisi dersinin içeriğinin bir kısmını oluşturan web sayfaları yer almaktadır.
Eğitim kurumlarımızda bilgisayarlardan, yardımcı öğretim aracı olarak öğretim maksadıyla henüz yeterli düzeyde yararlanılmamaktadır. (Alkan, 1998) Bilgisayar destekli öğretimde en çok kullanılan yazılım türü olan özel ders yazılımları birçok eksiği olmakla birlikte, geliştirilme aşamasındadır. İnternette bulunan bilimsel web sayfaları da, Fen Bilgisi dersine yönelik tüm içeriği kapsamamaktadır.
Günümüzde bilim ve teknolojideki hızlı ilerlemeler, yaşam biçimimizi etkilemiştir. Bu bilimsel ve teknolojik gelişmenin en somut örneği bilgisayar kullanımının yaygınlaşmasıdır. Öyleyse Fen Bilgisi dersinde kullanılan araç ve gereçlerin arasında bilgisayarların ve eğitim-öğretim amaçlı hazırlanan yazılımların da önemi büyüktür. (Kaptan, 1999)
1.Fen Bilgisi Eğitiminde Özel Ders Yazılımları ve İnternet
Lord HALIFAX, "...Eğitim, bize öğretilenlerin hepsini unuttuğumuzda geriye kalan şeydir." der. Eğitimin sonunda bireyler, eğitimin başındaki durumlarına göre farklıdırlar; bazı yeni davranışları kazanmış, önceden sahip oldukları bazı davranışları da değişmiştir. (Baykul, 1999) Özellikle demokratik sistemlerde bu değişkenlere sahip, nitelikli insan modeli ayrı bir önem taşımaktadır. Nitelikli insan yetiştirilmesinde eğitimin, eğitimde bilimsel düşünmenin, nedenselliğin, nasıl öğreneceğini öğrenmenin önemi yadsınamaz. (Doğan, 2001)
Bilgi çağının yaşandığı günümüzde eğitim sistemimizde temel amaç, öğrencilere mevcut bilgileri aktarmaktan çok, bilgiye ulaşma becerilerini kazandırmak olmalıdır. (Kaptan, 1999) Bir görüşe göre, " Bilimsel donanım olmadan bilimsel araştırmayı öğretmenin, bilgisayara el sürmeden bilgi çağına ulaşmanın yolu yoktur." (Doğan, 2001) Bilgisayar, diğer öğretim araçlarından farklı olarak öğretme-öğrenme açısından benzersiz imkanlar sunan çok yönlü bir araçtır. Bilgisayarın eğitimdeki önemi ve bilgisayarı diğer araçlardan ayıran en önemli özelliği bir üretim, öğretim, yönetim, sunu ve iletişim aracı olarak kullanılabilmesidir. (Yalın,2000)
Amerika Birleşik Devletleri` nde bilgisayarın okullara girişi 1950` lerde başlamış, 1980` lerde yaygınlaşmıştır. 1985` te ABD` de öğrencilerin % 85` i bilgisayarlı bir okula gitmekteydi. Avustralya` da orta öğretimde bu oran %98` dir. (Doğan, 2001)
Bilgisayarların okullarda kullanılması, ülkemizde de hızla yaygınlaşmaktadır. 1989 yılında T.C Milli Eğitim Bakanlığı tarafından başlatılan Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) projesi ile resmen bu alanda çalışmalara başlamış olduk. (Bilgisayar Magazin- Eğitimde Bilgisayar-1993) Bilgisayar Destekli Öğretim (BDÖ), bilgisayarların sistem içine programlanan dersler yoluyla öğrencilere bir konu ya da kavramı öğretmek ya da önceden kazandırılan davranışları pekiştirmek amacıyla kullanılmasıdır. Bilgisayar destekli öğretimde en çok kullanılan yazılım türleri şunlardır: Özel ders, alıştırma ve benzetişim (simulation). (Yalın, 2000) Özel ders yazılımları, öğrencinin dikkatini çeken ve ders hakkında genel bilgi veren bir giriş bölümü ile başlar. Bundan sonraki genel akış içinde, her bir adımda öğrenciye bilgi sunma, bu bilgiye yönelik soru sorma, öğrencinin cevabını alma, cevabı değerlendirme ve uygun geribildirim verme etkinlikleri yer alır. (Yalın,2000) Yazılım ortamı, öğrencinin yeni bilgi ile var olan bilgisi arasında kuracağı bağlantıyı belli bir yapı ve entegrasyon dahilinde anlamlı olarak kurmasına yardım edebilir. (Akpınar, 1999) Kullanılacak yazılımlar seçilirken göz önünde bulundurulması gereken bazı ölçütler bulunmaktadır. Yazılımlarda aşağıdaki özellikler bulunmalıdır:
1. Öğrencilerin yaş ve düzeyine uygun olmalı,
2. Önemli bir eğitsel gereksinmeyi karşılamalı,
3. Yararlı örnek ve alıştırmaları içermeli,
4. Yeterli miktarda dönüt sağlamalı,
5. Programı kullanmaya yönelik yönergeler ve yardım mesajı net ve anlaşılır olmalı,
6. Öğrenciyi problem çözme, kavram tanıma, kavram geliştirme gibi becerilere hazırlamalı,
7. Grafik ve ses kullanımı ile desteklenmeli,
8. Ekrandaki renk kullanımı uygun olmalı,
9. Gerekli yerlerde animasyon ve simulasyon kullanılmalıdır. (Kaptan, 1999)
Bugün Türkiye` de bilgisayar destekli öğretim alanında genel beceriler, fen bilgisi, matematik, Türkçe, müzik ve resim gibi alanlarda yazılımlar bulunmaktadır. Fen Bilgisi yazılımlarından biri MEB` nin "Fen Bilgisi Müfredatı" na son derece uygundur. Bir başka yazılımın senaryoları ABD` de yabancı bir firma tarafından hazırlanmıştır. Yazılımların içeriğinde, konular, testler ve deneylerin yanı sıra, öğrencilere kolaylık sağlaması açısından sözlük, konu haritası, hesap makinesi ve yardım menüleri de bulunmaktadır. Deneylerin birçoğu öğrenci tarafından yapılmakta, değişik animasyon, simulasyon ve ses efektleriyle interaktif bir ortam sağlanmaya çalışılmaktadır. Konuların ve kavramların sıralanışı basitten karmaşığa doğru olup, birbirinin ön koşulu oluş ilkesi göz önünde bulundurulmuştur.
Şüphesiz bilgisayarların eğitime katkısı yalnızca ders yazılımlarıyla sınırlı değildir. İnternet aracılığı ile binlerce bilgisayara bağlanarak, istenilen web sitelerine ulaşmak son derece kolaydır. Öğrenciler, veri tabanları ve diğer bilgi kaynaklarını içeren araştırmalarla güncel, hatta dakikalık bilgileri anında inceleyebilirler. E-posta ya da elektronik ilan tahtalarını kullanarak, birbirleriyle haberleşebilir, ortak proje ya da araştırma yürütebilirler. (Yalın, 2000)
İnternet ilk kez bilgisayar uzmanları, mühendisler, bilim adamları ve kütüphaneciler tarafından kullanıldı. 1997 yılında, neredeyse tüm ülkeler internete bağlandı. 2000 yılında web sitelerinin toplam sayfa adedi 1 milyar endekslenebilir sayfayı aştı. (Özbay, Yetişener,2000) Böyle bir ortamda bilgi, milyonlarca insan tarafından paylaşılır duruma gelmiştir. Ancak internette, eğitime yönelik hazırlanan web sitelerinin sayısının çok sınırlı olduğu görülmektedir. Özellikle bilimsel web sitelerinin Türkçe olanlarının genellikle 18 yaş ve üzerine hitap etmesi, çocukların bilimsel bilgileri edinmelerinde zorluklara yol açmaktadır. Bunun yanı sıra, çocuklar için hazırlanan web sitelerinde sınırlı da olsa, Fen Bilgisi dersinin içeriğine yer verilmiştir. İlköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin Fenle ilgili bilgi edinebilecekleri mevcut site adresleri şunlardır:
www.cocukca.com/main/frame_bilim_kosesi.html
www.netbul.com/cocuk/bunubil.asp
www.afacancocuk.com/frame/egitim.htm
www.egitim.com
Bu sitelerde çok sınırlı sayıda deneyler yer almakla birlikte, ders müfredatına uygun her üniteye göre düzenlenmiş testler de bulunmaktadır. Daha çok çevre, canlıların çeşitliliği, vücudumuz, güneş sistemi ve bilimin öncüllerine yönelik teorik bilgiler mevcuttur.
3. Bulgular
Bu çalışma hazırlanırken iki ayrı ders yazılımı belirlenmiş ve bu yazılımlar, ilköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinden oluşan 8 kişilik bir gruba, güdümlü gözlem* yoluyla uygulanmıştır. Uygulama sonunda gözlem sonuçları düzenlenmiş ve öğrencilere sınavlar yapılarak, başarı düzeylerindeki artış ölçülmüştür. Güdümlü gözlem çalışması sonucunda elde edilen bulgular aşağıda sıralanmıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı "Fen Bilgisi Müfredatı" na uygun olan ders yazılımının kullanıldığı güdümlü gözlem sonuçları:
1. Öğrenci, programı çalıştırırken hiçbir güçlükle karşılaşmamaktadır.
2. Üniteler ve konular, Fen Bilgisi ders kitabındaki sıralamaya göre düzenlendiği için, öğrenci çalışacağı konuyu çabucak bulmaktadır.
3. Özel ders yazılımlarının genel yapısı dikkate alındığında konunun amacı ve hedefler açıklanması gerekirken, bu yazılımda amaçlar belirlenmemiş olduğundan, öğrenci neyi, niçin öğreneceğini bilememektedir.
4. Öğrenci dersin içeriğini sesli olarak istediği miktarda dinleyebilmekte ve tekrar edebilmektedir.
5. Konuların içeriğinde bazı durumların son derece soyut anlatıldığı ve öğrencinin bunları somutlaştıramadığı belirlenmiştir. Örneğin; naftalinin erime ısısına yönelik bir deneyde, naftalinin görüntüsü olmadığı için, öğrenci bu maddeyi tanıyamamakta ve deneyi tam olarak anlayamamaktadır.
6. Tanımlar ders kitabının diline yakın bir anlatımla verilmiştir. Öğrencinin bu tanımları kendisinin bulmasını sağlayacak bir ortam oluşturulmadığı için öğrenci, tanımları ezberlemeye çalışmaktadır.
7. Bu ders yazılımında sözlük bulunmamakta ve dolayısıyla öğrenci, bilmediği terimin anlamını öğrenmek için sayfalarca geri gitmek zorunda kalmaktadır. Bu durum öğrencinin dikkatini dağıtmakta ve zaman kaybına yol açmaktadır.
8. Ana menüde, konuların dışında testler ve oyunlar yer almaktadır. Dersin bitiminde öğrenci konuya ait oyunlarla bilgilerini pekiştirmekte ve eğlenirken öğrenmektedir. Testleri de cevaplayarak, bilgi düzeyini kendi kendine ölçebilmektedir.
9. Bu yazılımın uygulandığı öğrenciler üzerinde yapılan değerlendirmelerde, yazılım uygulanmadan önceki duruma göre başarı oranının % 7 oranında arttığı tespit edilmiştir.
Senaryoları ABD` de yabancı bir firma tarafından hazırlanan ders yazılımının kullanıldığı Güdümlü gözlem sonuçları:
1. Programın çalıştırılması belli bir zamanı gerektirmektedir.
2. Üniteler ve konular, Fen Bilgisi ders kitabındaki sıralamaya göre yer almadığından, öğrenci çalışacağı konuyu bulmada zorluk çekmektedir.
3. Konuların amacı ve hedefler konunun giriş kısmında belirtilmiş olup, öğrenci derste neyi, niçin öğreneceğini bilmektedir.
4. Konular ilginç olaylar ya da oyunlarla öğretildiğinden, öğrencide kendiliğinden tekrar yapma isteği uyanmaktadır.
5. Yazılımda gerekli yerlerde ses efektleri kullanılmış olup, öğrenciyle bizzat konuşulmakta ve hatta öğrenci kendi özelliklerini veri olarak girerek derse katılmaktadır.
6. Konularda yer alan deneyler, ders kitabında yer alan deneylerden çok daha farklı olduğundan, bu deneyler yalnızca derse hazırlık aşamasında kalmaktadır.
7. Sözlük, konu haritası, hesap makinesi gibi yardımcı mönülerle öğrenci, zaman kaybetmeden birçok konuda yardım alabilmektedir.
8. Ana menüde yalnızca konular yer almakta, ayrıca testler ve oyunlar bulunmamaktadır. Oyunlar ve testler konu anlatımı içerisinde olup, bilgiler oyunla verilmekte ve hemen ardından öğrenciye sorular yöneltilerek doğru cevap buldurulmaya çalışılmaktadır.
9. Bu yazılımın uygulandığı öğrenciler üzerinde yapılan değerlendirmelerde, yazılım uygulanmadan önceki duruma göre başarı oranının % 19 oranında arttığı tespit edilmiştir.
Yukarıda, Fen Bilgisi ders yazılımları ile yapılan güdümlü gözlem sonuçları verilmiştir. Şimdi de, internette bulunan bilimsel siteler ve çocuk sitelerinin yeterlilikleri ve eksikliklerini belirtelim:
1. İnternette, ilköğretim öğrencilerine yönelik tamamen bilim içerikli bir web sitesi henüz mevcut değildir.
2. İlköğretim 4. ve 5. sınıf Fen Bilgisi ders içeriğinin yalnızca sınırlı bir bölümü hakkında bilgiler yer almaktadır.
3. Bazı sitelerde, tüm müfredata uygun testler bulunmaktadır.
4. Bilimsel web sayfalarında yer alan deneyler bizzat öğrenci tarafından yapılmamaktadır. Deneyler animasyonlu olmayıp, sayıları çok sınırlıdır.
4. Sonuç ve Öneriler
Öğretim kurumlarımızda bilgisayarlardan, yardımcı öğretim aracı olarak öğretim maksadıyla henüz yeterli düzeyde yararlanılmamaktadır. (Alkan,1998) Bilgisayar destekli öğretimin geliştirilmesi için, öğretmenlerin alan bilgisi, genel kültür ve öğretmenlik bilgilerinin yanı sıra eğitim teknolojisi alanında da yeterli düzeyde yetiştirilmelerine gereksinim vardır.
Günümüzde mevcut bulunan özel ders yazılımları henüz geliştirilme aşamasındadırlar. Bazı ders yazılım firmaları, kavramsal öğretmeyi hedeflemiş, ancak konuları müfredata uygun olarak sıralayamamışlardır. Müfredatta yer alan birçok konu, bu yazılımlarda eksik kalmaktadır. Başka bir yazılım ise, MEB müfredatına son derece uygun olmakla birlikte, ders kitabının içeriğinin dışına çıkamamıştır. Bu yazılımda olgular kavratılmaktan uzak kalmaktadır.
Özel ders yazılımları, öğrencinin kendi kendine ve kolay bir şekilde öğrenebileceği ortamlar olarak düzenlenmelidir. Yazılımı kullanırken öğrenci, bir öğreticinin desteğine daha az ihtiyaç duymalıdır.
Öğrencilerin Fen Bilgisi ders içeriğindeki bilgileri edinebilecekleri bilimsel web sitelerinin oluşturulmasına da önem verilmelidir. Özellikle deneylerin öğrenci tarafından yapılabileceği ortamlar hazırlanmalıdır. Ayrıca, ilköğretime yönelik sanal fen sınıfları da kurulabilir. Böylece dersi takip etme, sınav olma, öğretici ve diğer öğrencilerle bire bir iletişim kurma olanakları sağlanabilir.
Eğitim ve öğretimi kaliteli hale getirmek, bir çok etkenle birlikte eğitim teknolojisinden en etkin biçimde yararlanmakla mümkündür. Eğitim teknolojisinin en önemli araçlarından biri de bilgisayar olduğuna göre; bilgisayarın en verimli şekilde kullanılması, eğitim ortamlarını olumlu yönde etkileyecektir.
Kaynaklar:
DOĞAN, Orhan, Objektif, Bilgisayar Destekli Eğitimin Ruhsal-Toplumsal Etkileri, Sivas, 2001
KAPTAN, Fitnat, Fen Bilgisi Öğretimi, İstanbul, 1999
YALIN, İbrahim, Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara, 2000
AKPINAR, Yavuz, Bilgisayar Destekli Öğretim ve Uygulamalar, Ankara, 1999
ALKAN, Cevat, Eğitim Teknolojisi, Ankara, 1998
ÖZBAY, Adem, YETİŞENER, Fikret, İnternet Rehberi, İstanbul, 2000
BAYKUL, Yaşar, İlköğretimde Matematik Öğretimi, Ankara, 1999
Bilgisayar Magazin, Eğitimde Bilgisayar, Kasım, 1993
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |