İki ya da daha fazla sözcükten oluşan, genellikle kendi öz anlamının dışında yeni bir anlam veren yazıyı veya konuşmayı daha da güzelleştiren söz öbeğine deyim denir.
Örnekler
Akla karayı seçmek: Çok zahmet çekmek
Akı karayı seçmek: Uyanık olmak
Abayı yakmak: Aşık olmak
Ömrüne bereket: Ömrün çok olması
Ömür görmek: Rahat ve huzurlu bir hayat yasamak
DEYIMLERIN ÖZELLIKLERI
I- Oluşum (Biçim) Özellikleri:
a)Deyimler en az iki sözcükten oluşur. Mecaz anlamlı bir tek sözcük deyim sayılmaz.
b)Örnek
* Bu sözünle pismiş aşa su katıyorsun.
"Pismiş asa su katmak" deyimdir. Bir isi bozmak anlamındadır.
* Altın kalpli ihtiyari unutamıyorum.
"Altın kalp" mecaz anlamlıdır, deyim değildir. İyiliksever, değerli insan anlamındadır.
* Onun kirli islerine bulaşmak istemem.
"kirli" ve "bulaşmak" sözcükleri deyim değil, mecaz anlamlıdır.
b) Tek başlarına bir yargı bildirmezler. Cümle içinde anlatılmak istenen duygu ve düşünceyi desteklemek amacıyla kullanılır.
Örnek
Burnu havada: Kendini beğenmiş
Sınavı kazanınca burnu havada dolaşmaya başladı.
İpe un sermek: Bir is yapmamak için bahane bulmak.
UYARI
Bazı deyimler cümle biçimindedir:
* At görür aksar, su görür susar.
* Ayvaz kasap, hep bir hesap.
c)Deyimler kalıplaşmış söz öbekleri olduğundan sözcüklerin yerleri değiştirilemez, yakın ve es anlamlıları konulamaz; ancak sözcüklerin arasına başka sözcükler girebilir.
d)Örnek
* İzin almak için yönetime bas vurdu.( kafa vurdu denemez)
* Hesap bir gün mutlaka sorulur. ( deyim; hesap sormaktır.)
e)Deyimler, genellikle gerçek anlamları dışında mecaz anlam içeren sözcüklerden oluşur. Bu özellik deyim cümlede kullanıldığında daha açık meydana çıkar.
f)Örnek
Diş bilemek: Kızmak
Suya sabuna dokunmamak: Hiçbir ise karışmamak.
e) Bazı deyimler sayı adlarının kalıplaşmasıyla oluşur.
Örnek
* Bire bin katmak
* Kılı kırk yarmak
g)Bazı deyimler benzetme yoluyla oluşur:
h)Örnek
i)* Tereyağından kil çeker gibi (kimseye zarar vermeden, çok kolayca)
j)* Terbiyeli maymun gibi (söylenenlere dikkatle uyar, buyruğu hemen yerine getirir)
g) Deyimler genel olarak bir eyleme bağlı olarak kullanılırlar:
Örnek
omuz silkmek: Aldırmamak, umursamamak, benimsememek.
gözetmek: göz işaretiyle isteklerini anlatmak
omuz vermek: desteklemek, omuzuyla dayanmak.
UYARI
Bir eyleme bağlanmadan kullanılan deyimler de vardır:
omuz omuza: Yan yana, dayanışmayla
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |