TEMEL BİLGİLER
Avrupa’nın en eski monarşilerinden biri olan Danimarka jeostratejik konumu dolayısıyla gerçek bir köprü ülkesidir. Hem İskandinav Avrupa’sını Kıta Avrupa’sına hem de Baltık denizini Atlas Okyanusuna bağlamaktadır.
A- Coğrafik Yapı-Temel Konular
Avrupa’nın Kuzey doğusunda yer alan Danimarka, Baltık Denizi’nin ağzında bulunmaktadır. Almanya ile olan 68. Km lik Kara sınırı dışında çevresi denizlerle kaplıdır.
Danimarka en büyük kara parçasını oluşturan Jutland yarımadası ve 406 adadan meydana gelir. Bu adaların en önemlileri Zealand, Funen, Falster, Mon, Bornholm olup 90’ında yerleşim vardır.
Çoğunluğu (% 61) ekilebilir olan ülke yüzölçümü 43.094 km2 dır. Yüzölçümüne göre oldukça uzun olan kıyıları 7.314 km dir.
01.01.1999 tarihi itibariyle nüfusu 5.313.798’dir. buna göre km2’ye 123 kişi düşmektedir.
Danimarka Krallığı özerk bölge statüsüne sahip Grönland (yüzölçümü 2.166.086 km2 nüfusu 56.076) ve Faroe Adaları (yüzölçümü 1.399 km2 nüfusu 44.801) nı da kapsamaktadır. Her iki ada da Danimarka parlementosunda ikişer temsilci bulundurmaktadır.
Pek önemli engebeleri bulunmayan ülkenin günümüzde yüzey şekli farklılıkları da buzul olaylarının sonucudur. Bu yüzey şekilleri ile diğer İskandinav ülkelerinden ayrılan Danimarka’nın en yüksek yeri deniz seviyesinin 170 m üzerindedir.
İklim: Batıdan gelen Gulf stream akıntısının etkisinde olan iklimin Okyanus iklimleri özellikleri taşıması ayrıca ülkenin yüzey şekillerine de bağlanmaktadır. Kıyılarda tamamen okyanus iklimi mevcutken Jutland ve daha geniş adaların iç kesimlerinde kışın sertliği hissedilir. Kuzey Denizi pek ender donmasına karşın Ocak ve Şubat aylarında Baltık Boğazlarının buz tutması oldukça sık rastlanan bir durumdur. Ortalama –0,4 C ile en soğuk ay Şubat ve 16,6 C ile en sıcak ay Temmuzdur. Yağışlar bütün yıl boyunca boldur. Ayrıca yıl boyu esen ve hızı ortalama 7,6 m/sec olan rüzgar esintileri de Danimarka ikliminin karakterleri arasındadır.
Nüfus: 01.01.1999 tarihi itibariyle nüfus 5.313.798’dir. km2 ye 123 kişi düşmektedir. 1998 yılına ait verilerle Danimarka nüfusunun yapısı ise aşağıdaki gibidir.
Danimarkalılar : 5.045.232
Türk Vatandaşları : 37.519
Eski Yugoslavya Vatandaşları : 33.931
Diğer Avrupalılar : 82.345
Afrikalılar : 22.087
Asyalılar : 53.166
Diğer Yabancılar : 20.580
Danimarka nüfusunun % 84’ü şehirlerde oturmaktadır. 1900’lerde 2.5 milyon olan Danimarka nüfusu son yüzyılda ikiye katlanmıştır. Nüfus artış hızı 1966-1983 yılları arasında büyük oranda oluşmuştur. 1983 yılından sonra nüfus artış hızında belli bir yükselme görülmesine karşın bu, ülke nüfusunun sürekli artmasına güvence sağlayacak bir düzeyde olmamıştır. Nüfusun 2010 yılında 5.4 milyon kişiye yükselmesi 2030 yılına kadar bu düzeyde kalması beklenmektedir. 2010-2030 yıllarında çocuk ve yaşlıların daha çok, çalışanların ise daha az olacağı tahmin edilmektedir.
Son 25 yıl içinde Danimarka’da evlilik kurumu belli bir ölçüde gerilemiştir. 1960’lı yıllarının ortalarından itibaren evlenmeler azalmış. 1970’li yıllardan itibaren de boşanmalarda artış görülmüştür. Ortalama evlilik yaşı 1970’lerden beri erkeklerde 31, kadınlarda 28 yaş olmuştur.
Geçtiğimiz on yıl içinde Danimarka nüfusunun 0-24 yaş kesimi % 33’ten
% 30.4’e düşerken, 25-64 yaş kesimi ise % 51,6’dan % 54,7’ye yükselmiştir.
Ortalama yaşam süresi kadınlarda 78, erkeklerde 72 yaştır.
Resmi Dil: Danimarkaca resmi dil olmakla beraber İngilizce de ülkede yaygın olarak konuşulmaktadır.
Para Birimi: “Kron” dur. Banknotlar 50, 100, 200, 500, 1000’lik, madeni paralar ise 1, 2, 5, 10 ve 20’lik birimler halinde basılmaktadır.
1 DKK = 100 ORE olup 25 ve 50’lik madeni paralar şeklinde yürürlüktedir.
Bankalarda ve özel döviz bürolarında para değişimi yapılmakla birlikte çoğunlukla komisyon uygulaması vardır.
Dini İnanışlar: Ülke nüfusunun % 91’i Lutheran, % 2’si Katolik ve kalan % 7’si de diğer dinlere mensuptur.
Resmi Tatiller: Yeni Yıl 01 Ocak, Paskalya 09 – 13 Nisan, İşçi Bayramı 01 Mayıs, Dini Bayram 08 Mayıs, Hz. İsa’nın Göğe Yükselmesi 21 Mayıs, Anayasa Günü 05 Haziran, Noel 25 – 26 Aralık
Ölçü Sistemleri: Uzunluk; Metre, Derece; Santigrad, Ağırlık; Kg, Elektrik Akım; Amper
Ulaşım – Altyapı: Danimarka irili ufaklı çok sayıda adadan oluşan bir ülkedir. Bu durum onu, kimi zaman mimari yapılarıyla, kimi zaman da araba vapurlarıyla çözmeye çalıştığı bir ulaşım sorunuyla karşı karşıya bırakmaktadır.
Danimarka, 843 km’si otoyol olmak üzere toplam 74.437 km’lik bir karayoluna sahiptir. Pek çok büyük kent demiryolu ağına bağlanmıştır. Ülkenin en büyük havaalanı olan Kopenhag havaalanından dünyanın çok çeşitli bölgelerine uçak kalkmakta ve ayrıca bu havaalanı, Jutland, Bornholm ve Funen’deki 10 havaalanına uçuş için merkez teşkil etmektedir. 1997 yılında Kopenhag Havaalanı’ndan 13,8 milyon kişi uluslararası, 2,5 milyon kişi de iç seferlerde yolculuk yapmıştır.
Ülkenin batısındaki diğer büyük havaalanı olan Billund Havalimanından 1998 yılında 1,9 milyon kişi yolculuk yapmıştır. Bu havaalanından giderek artan sayıda uluslararası sefer düzenlenmekte, böylece Jutland ve Funen’deki yolcular Kopenhag Havaalanını kullanmak zorunda kalmamaktadırlar.
Kopenhag Limanı, her türlü yük taşımacılığı, depolama ve paketleme bakımından pek çok kolaylığa sahiptir. Bu limanda çok sayıda vinç ve yükleme için özel malzemelere ulaşma olanağı vardır. 1998 yılında Kopenhag Limanından 23.809 gemi, 17.000’den fazla Konteyner geçmiş ve 11.8 milyon ton yük taşınmıştır.
1998 yılı Haziran ayında faaliyete geçen ve
Zealand ile Funen’i birbirine bağlayan “Great Belt” köprüsü ve temel inşaatı sayesinde başkent Kopenhag – Jutland arasındaki trafikte büyük bir kolaylık sağlanmıştır. 26 milyon DKK’ya mal olan 18 km’lik Great Belt Köprüsü Avrupa’nın en uzun köprüsü olma özelliğini taşımaktadır.
Danimarka’nın jeostratejik konumunu güçlendirecek Avrupa’nın en büyük altyapı projelerinden biri de İsveç’le Danimarka’yı birleştiren köprü ve tünel inşaatıdır. Danimarka’nın kuzey doğusunda bulunan İsveç ile arasında yeralan Öresund Boğazı üzerinde halen inşaatı süren Kopenhag – Malmö arasında 20 dakikada geçiş sağlayacak olan devasa tünel ve köprünün Temmuz – 2000’de faaliyete geçmesi bekleniyor. Yine bu bölgede Örestad adı altında kurulacak yeni şehrin inşaatı devam etmektedir.Bu şehrin bölgede ticari ve kültürel açıdan bir merkez oluşturacağı düşünülmektedir.
Başkenti ve Önemli Şehirleri: Danimarka’nın başkenti Kopenhag’dır. Kopenhag pek çoğunun tarihi 17. yy.’a kadar uzanan, kilise, saray, kale ve diğer kraliyet yapıtlarıyla doludur. Ayrıca çok sayıda alışveriş merkezi, restoran ve kafeleriyle Avrupa’nın en çok ilgi çeken şehirlerinden birisidir. 50’den fazla müze, tiyatrolar, çeşitli bar ve caz klüpleri ile kültürel yaşamı da çok zengin olan Kopenhag 1996’da Avrupa’nın kültür başkenti ilan edilmiştir.
Aarhus; Danimarka’nın ikinci büyük şehridir. Bu şehir ülkenin müzik merkezi olarak bilinir.Sanat galerileri, restoran ve çok sayıda küçük sahnenin bulunduğu konser salonunda opera ve dans gösterileri ile konser etkinlikleri düzenlenmektedir.
Odense; Funen adalarında yer alır ve Danimarka’nın üçüncü büyük şehridir. Ünlü masal yazarı Andersen ile besteci Carl Neilsen’in doğdukalrı yer olarak bilinen Odense’de bulunan Funen Sanat Müzesi Kopenhag dışında yeralanların en iyisidir.
Aalborg; dördüncü büyük şehirdir. Kuzey Jutland’ın merkezinde yer almaktadır. Önemli bir ticaret merkezi ve endüstriyel bir şehir olan Aalborg, 300’den fazla restoran’ı ile “Kuzeyin Küçük Paris’i” olarak bilinir.
Eğitim: Danimarka’da kamu harcamalarının % 13,2’si eğitim sektörüne ayrılmaktadır. Bunun yaklaşık % 19,3’ü yüksek öğretim amacıyla kullanılmaktadır.
Okul çağı yedi yaşından itibaren başlamaktadır. Dokuz senelik zorunlu eğitim sistemi mevcuttur.
1994 yılında eğitim gören öğrencilerden 168.417’sini mesleki eğitim talebeleri, 155.661’ini enstitü, yüksek okul ve benzeri eğitim düzeylerinde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Kızlar ve kadınlar eğitim gören öğrenci sayısının hemen hemen yarısını oluşturmaktadır. Eğitim gören kadın nüfusunun yarısı ise ilk orta ve mesleki eğitim kurumlarına kayıtlıdır. İleri seviyedeki eğitim de kadınlar kısa süreli eğitimleri daha çok tercih etmektedirler.
Ülkede 8 üniversite vardır. Bunlar, Kopenhag, Aarhus, Roskilde, Odense ve Aalborg’da yer almaktadır.
Yaşam Standartları ve Kültür: Danimarka sağlık ve eğitime en çok harcama yapan Avrupa ülkelerinden biri olarak refah devleti sınıfına girer. Sosyal güvenlik sistemi dünyanın en iyilerinden biridir. Sosyal güvenlik ve refah harcamaları toplam kamu harcamalarının % 43’ünü oluşturmaktadır.
Danimarka’daki ailelerin % 59’unun kendi evi vardır. Bunlardan % 49’u ikametgah, % 10’u yazlıktır. Ailelerden % 67’sinin bir, % 11’inin iki veya daha fazla taşıt aracı vardır. Evlerin % 31’inde çamaşır kurutma makinesi, % 73’ünde çamaşır makinesi, % 35’inde bulaşık makinesi, % 35’inde mikrodalga fırın, % 75’inde video, % 58’inde müzik seti, % 33’ünde kişisel bilgisayar ve % 21’inde telesekreter bulunmaktadır.
Danimarka’da başlıca alkollü içki bira olup sigara ve tütün tüketimi de yüksektir. Kişi başına 9,7 litre alkol tüketilen Danimarka’da yiyecek alışkanlıklarının başında çavdar ekmeği ve patates gelir.
Nüfusu diğer Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığı zaman hayli homojen bir yapıdadır.
Son yıllarda iltica kurumuna uygulanan liberal politika sayesinde Danimarka vatandaşlığına girenlerin sayısı artmaktadır.
Ülkede 1849’dan itibaren din özgürlüğü mevcuttur.
Yapılan araştırmalara göre Danimarkalılar’ın günde ortalam 45 dakikalarını günlük gazete ve kitap okumaya ayırdıkları bilinmektedir. 42 günlük gazete 1,7 milyon kişi tarafından okunmakta ve 42 haftalık dergi 3,3 milyon aboneye dağıtılmaktadır. Kütüphaneler tarafında ödünç verilen kitap sayısı yılda ortalama 113 milyon civarındadır. Müzelerin yıllık ziyaretçileri 13,1 milyon, tiyatrolara gidenlerin sayısı 2,6 milyon, sinemalara gidenlerin sayısı 10,2 milyon kişidir.
İdari Yapılanma: Danimarka’nın idari yapılanması “desentrilizasyon” esasına dayanır.
Bölgesel düzeyde ülke 14 eyaletten oluşur. Her eyalet bir belediye başkanı ve konsey
tarafından yönetilir. Bu birimler hastane hizmetlerinin yönetimi,ortaokul ve üzeri düzey eğitim hizmetleri, temel yolların yapımı gibi hizmetlerin yürütülmesinden sorumludur. Danimarka’nın 14 eyaleti;
1)Kopenhag Eyaleti, 2) Frederiksburg Eyaleti, 3) Roskilde Eyaleti , 4)Storstroms Eyaleti, 5) Bornholms Eyaleti, 6) Fyns Eyaleti, 7) Sonderjlands Eyaleti, 8) Ribe Eyaleti, 9) Vejle Eyaleti, 10) Rinqkobing Eyaleti, 11) Viborg Eyaleti, 12) Nordjylands Eyaleti, 13) Aarhus Eyaleti
ve 14) Vestsjeland
Yerel düzeyde 275 belediyeye ayrılmıştır. Bu belediyeler de eyaletler gibi bir belediye başkanı ve konsey üyeleri tarafından yönetilir. Çok geniş bir
yelpaze oluşturan yerel düzeydeki hizmetleri yerine getirmekle sorumludurlar. İlkokul ve anaokulu düzeyindeki eğitim hizmetleri, sosyal güvenlik hizmetleri yerel düzeyde planlama ve diğer kültürel hizmetler bunların arasında sayılabilir.
Medya: Danimarka’da devlet TV’si 4 kanal olup yayın yapan özel, yerel istasyonlar da bulunmaktadır.
Başlıca Gazeteleri : Jlands Posten (Liberal), Berlingske Tidende (Merk.Sağ), Politiken (Sosyal demokrat), İnformation (Sol) dir.
Basın özgür olup herhangi bir sansüre tabi değildir.
B) Danimarka’nın Bölgesel Olarak İncelenmesi
Kuzey Jutland
Danimarka’nın en kuzey bölümü olup, kıyıları ve doğal güzellikleri ile ünlüdür. Aalborg Üniversitesi’nin de etkisi ile bu bölge, enformasyon, üretim teknolojisi, elektronik gibi alanlarda kalkınma ve araştırma merkezi halini almıştır.
Bu bölgedeki imalat sanayinin % 45’i demir ve diğer hammaddelerle dayalı alanlardır. Aynı sektörün % 25’i ise yiyecek ve meşrubat alanında faaliyet gösterir. Ayrıca telekomünikasyon malzemeleri, demir çelik ve gemilerle alakalı malzemelerin üretimi de yapılmaktadır.
Bu bölgede ayrıca balık işleme sektörü de gelişmiştir. Su ürünleri işleme sektöründe lider konumundadır.
Kuzey Jutland’a yapılan yatırımlar devlet tarafından teşvik tedbirleri ile desteklenmektedir.
Aarhus Bölgesi:
Aarhus Danimarka’nın en büyük eyaletidir. Burada bulunan Aarhus şehri ise Danimarka’nn ikinci büyük şehridir.
Şehir merkezi dışına yerleşmiş ve çok iyi bir alt yapıya sahip endüstri alanları, Arhus Bölgesini karakterize eder.
Bu bölge, ilaç, bilgisayar ve moleküler biyoloji dallarında ülkenin en önemli araştırma merkezi konumundadır.
Uluslararası ticaret bağlantıları bu bölgede çok kuvvetli olup, çok sayıda yabancı şirket faaliyet göstermektedir.
Çevresel teknoloji bakımından da ileri düzeydedir.
Orta Jutland Endüstri Kompleksi
Bu bölge Danimarka ekonomisinde ve özellikle de imalat sektöründe egemen bir vaziyettedir.
Hemen her endüstri dalında faaliyette bulunan Firmaların olduğu ve uluslar- arası rekabet gücüne sahip ürünlerin üretildiği bir bölge olan Orta Jutland, Knov-How, AR-GE gibi hizmetler ve nitelikli bir iş gücü sunmaktadır.
Çevre korumaya yönelik ürünlerin üretildiği, dünyanın ve Danimarka’nın en önde gelen bölgelerinden biridir. Bu bölgede üretilen rüzgar tribünleri çok sayıda ülkeye ve Türkiye’ye ihraç edilmektedir.
Triangle (Üçgen) Bölgesi
Bu bölge Konumu itibariyle bir geçit niteliğindedir. Danimarka’nın Kuzeyinden güneyine ve doğusuna giden otoyollar bu bölgede kesişmektedir.
Son birkaç yıldır, daha fazla büyüyen ve yeni işyeri merkezleri kurulan bölgede özellikle taşımacılık, çelik üretimi gelişen sektörlerdir.
Güney Jutland
Ülkenin İskandinavya ile olan ana kapısı, Baltık Denizinden, Kuzey Denizi’ne uzanan bölgedir.
Bu bölge kültürel olarak Almanya ile ile yoğın etkileşim içindedir.
Önemli faaliyet alanları, mühendislik, elektronik eşyalar, plastikler ve mobilya üretmidir.
Sonderbong Bölgesi:
Ülkenin güneydoğu kısmında yeralan bölge ileri teknolojiye dayalı ürünlerin üretildiği bir bölgedir.
Bölgede bulunan, Güney Danimarka Üniversitesi’nin desteği ile son derece nitelikli işgücü ile tanınır.
Funen Bölgesi
Danimarka’nın zümrütten kalbi
olarak bilinen bu bölgenin en önemli şehri Odense’dir.
Burda bulunan Odense Üniversitesi, Odense Mühendislik Koleji ve Odense Uluslar arası Bilim Parkı, iş çevresine destek verirler.
Funen Adası’nda metal endüstrisi çok güçlüdür.
Sağlık sektöründe üretilen, tıbbi malzemeler, ilaçlar, ortopedik malzemeler bakımından ilerlemiştir.
Güney Funen ve Svenborg Bölgesi
Guney Funen takım adaları 950 km2 lik bir alanı ve 50 adayı kapsamaktadır.
Svenborg Adası merkezi bir konumdadır. Danimarka nüfusunun 2/3’ü 2,5 saat içinde Svenborg’a ulaşabilmektedir. Bu durum Svenborg’un bir alış veriş merkezi olmasını sağlamıştır.
Bu bölge de çok sayıda mağazanın yanı sıra, danışmanlık hizmetleri de gelişmiştir.
Bornholm
Bornholm’de çok sayıda orta ve küçük ölçekli işletmelerden kurulan bir iş çevresi vardır. Buradaki işletmelerin çoğu 20’den az kişi istihdam etmektedir. Sadece 31 tanesi 50’den fazla işçi çalıştırır.
Ada’da bulunan taş, kil ve çakıl hammaddeleri endüstrinin gelişmesini sağlamıştır. Ayrıca tarım ve balıkçılık da yapılmaktadır.
Oresond Bölgesi
Çalışmaları 1991’den beri devam eden ve büyük umut bağlanınal bir proje ile, Oresund, ülkenin kalbinin attığı bir bölge oluşmuştur.
100 milyon dkk’ya mal olan bu proje, Oresund Boğazı üzerinde, İsveç’in güneyi ile Kopenhag arasında, karayolu ve demiryolu bağlantısını aynı anda sağlayacak olan bir köprünün yanı sıra, başka altyapısal çalışmalarla da bütün bölgenin birbiriyle entagrasyonunu içermektedir.
Bu proje ile Kopenhag metrosu, Malmö şehir tüneli ve Kopenhag Havaalanı birbirine bağlanmaktadır.
Ayrıca Kopenhag eteklerinde Orestad adlı yeni bir şehir kurulacaktır.
Projenin Temmuz 2000’de tamamlanması ile bölge nüfusunun ikiye katlanacağı ve ayrıca bilimsel ve teknik gelişimlerle İskandinavya’nın en merkezi bölgesi olacağı tahmin edilmektedir.
C) Danimarka Krallığı İçinde Özerk Bölge Statüsüne Sahip Ülkeler
Grönland
Dünyanın en büyük adası olan ve Kuzey Amerika Kıtasında yer alan Grönland’ın yüzölçümü 2.175.600 km2 dir. Bu alanın %85’i buzlarla kaplıdır. Nüfusu 56.076’dır.
Nisbi olarak daha yumuşak bir iklime sahip kıyı bölgelerinde ortalama sıcaklık - 4 C dir.
Grönland’a ilk defa 5000 yıl önce Eskimolar yerleşmiştir. 10. yy da İzlanda, 18 yy da ise Norveçliler koloni kurmuşlardır. Norveç’in Danimarka egemenliğine geçmesi ile Danimarka’ya bağlanmıştır.
Haziran 1953’de anayasal bir reformla sömürge statüsünden kurtulmuştur. 1972’de kendi iç yasaları olmadığı için Danimarka ile birlikte AB’ye girmek zorunda kalmıştır. 1979 yılında kendi parlamentosunu kurup yasalarını çıkarttıktan sonra AB’den çekilmiştir. (1984).
Grönland Danimarka parlamentosunda iki üye ile temsil edilir. Danimarka ise Grönland’da bir vali ile temsil edilir.
Grönland’ın yer altı varlığı Danimarka’ya aittir. Danimarka-Grönland Komisyonu doğal kaynakları işletir. Enerji kaynakları bakımından her iki ülke de aynı haklara sahiptir.
Faroe Adaları
İzlanda’nın yaklaşık 430 Km güneydoğusunda bulunan Faroe Adaları’nın yüz ölçümü toplam 1399.km2 dir. Nüfusu 44.801’dir. Başkenti Torshaon’dır.
Faroe Adaları’nda sekizinci yüzyılda Norveçli Vikingler koloni kurmaya başlamışlardır. Norveç’in Danimarka egemenliğine girmesi ile Danimarka’ya bağlanmıştır.
Faroe Adaları 1948 yılında “kendi kendini yöneten, özerk bölge” Statüsü kazanmıştır.
1948’de ki
reform yasasında, Danimarka hükümetine ait görevler, Faroe Adaları hükümetine ait görevler ve ortak görevler belirlenmiştir.
Polis, mahkeme gibi hizmetlerin maliyetinden Danimarka hükümeti sorumludur.
Sağlık ve sosyal işler ile eğitim hizmetleri ortak işlerdir.
Fiziksel planlama, yer altı kaynaklarının çıkarılması endüstriyel hizmetler gibi hizmetler Faroe Adaları hükümetine aittir.
Faroe Adaları AB’ye girmeyi reddetmiştir.
II- POLİTİK DURUM
A) Yakın Geçmiş
IX yy.’da Viking seferleri sonucunda kurulan Danimarka Krallığında, ilk liberal anayasa 1849’da kabul edilmiş ve bir süre sonra da iki meclisli parlementer sistem getirilmiştir. Bu meclislerden “Landsting” üyeleri dereceli seçimlerle belirlenen, “Folketing” ise halkı temsil eden partilerin ağır bastığı bir meclisti.
1866 – 1901 döneminde bu iki meclis arasında özellikle ulusal savunma kredileri konusunda yoğun bir uyuşmazlık yaşanmıştır.
1875 – 1894 yılları arasında ülke kralın desteklediği ve Landsting’e dayanan muhafazakarlar J.B.S. Estrup tarafından yönetilmiştir. Estrup bir çok kere Folketing’i dağıtmaya çalışmasına rağmen başarısız olmuştur.
Bu dönemde tarım kesimini etkileyen bunalımın da etkisiyle, sol kanat güçlü muhalefet yapmıştır ve 1901’de yapılan seçimler muhafazakarların bozgunuyla sonuçlanmıştır. Böylece kral ılımlı sola hükümeti kurma çağrısında bulunmak zorunda kalmıştır. Bundan sonra Deuntzer ve Christensen bir biri ardına hükümet kurmuşlardır.
1906’da tahta çıkan VIII. Frederik zamanında ulusal savunma tartışması siyasal yaşama egemen olmuştur. 1912 yılında tahta çıkan X. Christian 1947 yılına kadar tahtta kalmıştır. 1913 – 1920 arasında radikal çoğunluklu bir hükümet tarafından yönetilen Danimarka, Birinci Dünya Savaşı boyunca tarafsız kalmıştır. Ancak savaş sonucu imzalanan Versailes Anlaşmasından yarar sağlayarak Schleswing’in kuzeyini ülkesine katmıştır.
1915’te gerçekleşen bir anayasa reformu ile kadınlar seçme hakkına kavuşmuş, Landsting tek dereceli seçimle işbaşına gelmeye başlamışlardır.
Bu dönemdeki önemli gelişmelerden bir tanesi de 1916’da Danimarka Antilleri’nin A.B.D ye satılmasıdır. 1918’de ise İzlanda bağımsızlığını elde etmiş ancak kralın kişiliğinde Danimarka’ya bağlı kalmışlardır. 1919’da yeni toprak yasası ile büyük toprak mülkiyeti tasfiye edilmiştir.
Schleswing’in bölünmesi konusunda ortaya çıkan anlaşmazlık 1920’de radikal çoğunluklu hükümetin düşmesine neden olmuştur. Bundan sonra başa gelen sol hükümet toplumsal nitelikli yasaların çıkmasına öncelik vermiştir.
Kısa bir dönem dışında 1924 – 1940 yılları arasında ülke Stavning’in başkanlığında sosyal demokratlar tarafından yönetilmiştir. Stavning hükümeti işsizliğe, İngiliz korumacılığına ve 1929 dünya bunalımının yol açtığı ekonomik bunalıma karşı etkin bir müdahale siyaseti geliştirmiştir. Bu dönem bir toplumsal ilerleme dönemi sayılmaktadır.
Varolan saldırmazlık anlaşmasına rağmen Almanlar 9 Nisan 1940’ta Danimarka’yı işgal etmişlerdir. Dış işleri bakanı Scvenius, hükümetin genel siyasal çizgisini nazi isteklerine uygun olarak belirlemiş ancak kısa bir süre içinde halkın direniş hareketi başlamıştır. 1943 yılında Almanlar tüm yetkileri ellerine almışlar, kralı sarayında gözetim altında tutmuşlardır.
1944’te İzlanda Danimarka’dan tamamen kopmuştur. 1945’teki kurtuluştan sonra ise anayasaya dayalı monarşi sistemi yeniden kurulmuştur. Geçici bir koalisyon direnişçilerle eski hükümet üyelerini bir araya getirmiştir.
Yine bu dönemde ülke Birleşmiş Milletlere üye olmuştur.
1947’de Kral IX. Frederik tahta geçmiştir. Bu tarihte hükümet yeniden sosyal demokratlara geçmiş ve daha sonra da kurulanların çoğunda sosyal demokratlar yer almışlardır. Bu tarihten sonra başa gelen hükümetlerin temel çabası ülkeyi savaşın yıkıntılarından kurtarıp kalkındırma yönünde olmuştur.
1948’de Danimarka Marshall Planı yardımlarını kabul etmiş, 1949’da NATO’ya, 1951’de Kuzey Konseyine üye olmuştur.
1953’te yürürlülüğe giren yeni bir anayasa tek meclisli (Folketing) bir parlamento kurarak, Landsting’i kaldırmış ve kadınlara veraset hakkı tanımıştır. Bu tarihte Grönland Danimarka’nın bir ili haline gelmiştir.
1960’da Danimarka, Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ne üye olmuştur. 1962’de Helsinki’de dört İskandinav ülkesi arasında bir işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Bundan sonra siyasal yaşamın başlıca tartışmasını Ortak Pazara girip girmeme konusu olmuştur.
1972’de ki plebisitin olumlu sonuçlanması ile ülke 1973’de Ortak Pazara üye olmuştur. Ortak Pazara giriş ulusal ekonominin geniş çapta yeniden yapılanmasını gerektirmiş, fiyatlardaki genel artış halkın hoşnutsuzluğuna ve toplumsal karışıklığa neden olmuştur. Bu dönemlerde sık sık yapılan erken seçimlerde tek başlarına çoğunluk için oy sağlayamayan sol ve sağ, hassas dengelere dayalı koalisyonlarla ülkeyi yönetmişlerdir. 1960’dan günümüze kadar kurulan hükümet ve başkanları aşağıda belirtilmiştir.
1960 – 1962: Kampmann - Sosyal Demokrat Radikal ve Muhafazakar koalisyon
1962 – 1968: J.O. Krag - Sosyal Demokrat ve Radikal Koalisyon
1968 – 1971: H. Baunsgaard - Radikal, Liberal ve Muhafazakar koalisyon
1971 – 1972: J.O. Kong - Sosyal Demokrat ve Radikal Koalisyon
1972 – 1973: A.Jorgensen - Sosyal Demokrat Azınlık Hükümeti
1973 – 1975: P. Hartling - Liberal Azınlık Hükümeti
1975 – 1978: A. Jorgensen - Sosyal Demokrat Azınlık
1978 – 1979 : A. Jorgensen - Liberal ve Sosyal Demokrat Koalisyon
1979 – 1981 : A.Jorgensen - Sosyal Demokrat Azınlık Hükümeti
1981 – 1982 : A. Jorgensen - Sosyal Demokrat Azınlık
1982 – 1993
P. Schluter - Muhafazakar Ağırlıklı Liberal ve Muhafazakar Koalisyon( Bu dönemde aradaki seçimlerde Schlüter yerini korumuştur.)
1993 – 1998 : P.N. Rasmussen - Sosyal Demokrat Ağırlıklı Merkez Parti ve Sosyal Demokrat Koalisyon
1998 – Günümüze : P.N. Rasmussen - Sosyal Demokrat ve Radikal Liberal Parti Koalisyonu
B-) Günümüzdeki Politik Durum
Danimarka meşruti monarşi ve parlamenter demokratik sistemle yönetilen bir ülkedir.
Devlet başkanı kraliçe II.Margrette 14.01.1972 yılında babası Kral IX. Frederik’in ölümünden sonra tahta geçmiştir. Eşi (Prince Consort) Prens Henrik’tir. Çocukları Velihat Prens (Crown Prince) Frederik ve Prens Joachimdir. Velihat Prens askeri eğitimini Danimarka ve yurtdışında tamamlamıştır. Zirai bilimler ve ziraat ekonomisi öğrenimini gören Prens Joachim 18.11.1995 tarihinde Hong Kong’lu Alexandra Manley ile evlenmiş ve Alexandra Manley Danimarka Prensesi ünvanını kazanmıştır.
1982 yılından itibaren yaklaşık on yıllık bir süre muhafazakar Paul Schlüter sosyalist olmayan diğer partilerle azınlık hükümeti kurarak ülkeyi yönetmiştir. 1993 yılındaki seçimlerde başbakan olan Sosyal Demokrat P.N. Rasmussen, merkez partilerle koalisyon kurarak ülke yönetimini üstlenmiştir. 1998’de ki seçimlerde de bu durum değişmemiştir. Halen Sosyal Demokrat ve Radikal Liberal Partiden oluşan azınlık koalisyonu baştadır.
“Folketing” denilen Danimarka Parlamentosu anayasaya göre 179 üyeden oluşur. Seçimler her dört yılda bir nispi temsil sistemine göre yapılır. 18 yaşını geçen herkesin oy kullanma hakkı vardır. Bir partinin parlamentoda temsil edilebilmesi için oyların en az % 2’ sini alması gerekir.
Parlamento’da ki 179 üyenin 135’i Danimarka seçmenlerinin oyları ile belirlenir. Grönland ve Faroe Adaları’nın ikişer temsilcisi vardır. Kalan 40 sandalye de her partinin toplam oyları içindeki paylarına göre dağıtılır.
Parlamento başkanı İvan HANSEN Radikal Liberal Parti üyesidir. Danimarka parlamentosunda bulunana siyasi partilere ilişkin bilgiler aşağıda belirtilmiştir.
Kadın Parlementerler üyelerin % 37 sini oluştururlar.
C- Hükümet Politikaları
Danimarka’da 1993’ten beri başta bulunan Sosyal Demokrat ve Liberal Parti koalisyonu yapısı gereği ılımlı kararlar almak durumundadırlar.
Hükümetin temel amaçları olarak düşük enflasyon, dış borçların azaltılması, cari hesap fazlası yaratılması, istihdamın arttırılması, dengeli bir kamu finansmanı ve aynı zamanda çevrenin korunması sayılabilir. Kısa vadede temel strateji mali konsolidasyon ve kamu borçlarının azaltılması üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu strateji kamu finansmanının dengeli veya fazla verecek şekilde tutulması amaçlarıyla da uyum göstermektedir.
Ekonomik politikanın gerçekleştirilmesi için kullanılan başlıca araçlar Avrupa Para Sistemi içinde DM’ye ve 1999’dan itibaren Euro’ya karşı istikrarlı bir döviz kuru politikası izlenmesi, sıkı bir maliye politikası ile işgücü piyasası ve vergi sistemine ilişkin mekanizmalarda yapılan iyileştirmeleri içermektedir.
1993 yılında göreve gelen ve 1998 seçimlerinde de yerini koruyan hükümet döneminde Danimarka ekonomisi çok olumlu gelişmeler kaydetmiştir. Ekonomi bölümünde anlatılacağı üzere son on yıl içerisinde Danimarka ekonomisi çok hızlı büyümüştür. Kişi başına düşen gelir 33.000 USD gibi Avrupa ortalamasının üstünde bir tutara ulaşmıştır. Ayrıca enflasyon oranı % 2 civarında tutulmuştur. Danimarka ekonomisinin en büyük problemi olan işsizlik te büyük ölçüde azaltılmıştır. 1990’ların başında % 12,4 olan işsizlik 1998’de % 5,6’ya düşmüştür.
Hükümetin aldığı en büyük eleştirilerden biri vergi oranlarının çok yüksek oluşudur. Yapılan vergi düzenlemeleri ile nispi bir iyileşme sağlansa da Danimarka’da vergi oranları halen çok yüksektir. Danimarka’da yapılan vergi düzenlemelerinin temel amaçlarından biri çevrenin korunmasıdır.
Bir diğer eleştiri konularından biri de erken emekli olanların, çalışma yaşına gelip te iş bulamayanların veya değişik şekillerde sosyal güvenlik kuruluşlarından gelir sağlayanların sayısının çok yüksek olmasıdır.
Kamu çalışanlarının
çok olması da olumsuz bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Özellikle son yıllarda hükümet özelleştirme çalışmalarına hız vermiş olup kamu çalışanlarının sayısında azaltma yapmaya çalışmaktadır. Kamu harcamalarının kısılması ile kamu tasarruf açığının azaltılması hükümetin hedefleri arasında yer almıştır.
Hükümetin Danimarka vatandaşlığına girmek isteyenlere, mültecilere karşı çok kolaylık göstermesi de bir kısım halk arasında hoşnutsuzluk yaratmıştır. Yabancılar toplam nüfusun ancak % 5’ini oluşturmakta ve yabancı nüfusun çoğu da A.B. ülkeleri ile diğer İskandinav ülkelerinden gelmektedir. Ancak Danimarka gibi küçük bir ülke için bu da tepki gösterilmesine yetmiştir.
Hükümetin uyguladığı istikrar paketleri ve reformlar olarak 1993 yılı yazında yapılan vergi reformundan bahsedilebilir. Bu vergi reformunun temel hedefleri, marjinal gelir vergisi oranlarını azaltmak, özünde aynı gelir üzerinden alınan vergilerin birleştirilmesi, çevreyi koruma politikalarının güçlendirilmesi, vergi arbitrajının önlenmesi ve siyasal güvenlik vergisinin getirilmesi olmuştur.
Yine bu dönemde yapılan işgücü piyasası reformu ile işgücünün eğitim olanakları geliştirilerek, esnek bir yapıya kavuşturulması amaçlanmıştır.
1998’de uluslararası krizler, petrol fiyatlarının artması ve özellikle yüksek ücretlerden kaynaklanan maliyet artışlarının etkisiyle, ekonomide olumsuz gelişmeler meydana gelmiştir. Ekonomi bölümünde de belirtildiği gibi hükümet bu yıllarda ekonomiyi daraltma politikası uygulamıştır. Ekonomik büyüme % 2 civarına çekilmiştir.
1998’de yapılan vergi reformu, 1999 ve 2000 yılı mali yasaları üzerinde anlaşma sağlanması uygulanan sıkı politikalara destek olmuş, ayrıca vergi sisteminde iyileştirmeyi sağlamıştır. Bu reformla kurumlar vergisi oranı % 2 azaltılmış ve 2000 yılından itibaren işsizlik ödeneği sistemine işverenin katkı payının kaldırılması öngörülmüştür.
“Paskalya Paketi” olarak adlandırılan ekonomik önlemler ile 1999 ve 2000 yılları mali yasaları enerji kullanımındaki vergileri arttırarak çevre ile ilgili politikalara katkıda bulunmaktadır.
Yine bu paketle yabancı holdinglerin şirketlerinin kar payları üzerindeki vergiler kaldırılarak, Danimarka yabancı sermaye açısından çekici hale getirilmeye çalışılmıştır.
Danimarka’da baştan beri izlenen istikrarlı kur politikasına katkı olarak, 26 Eylül 1998’de Avrupa Merkez Bankası ile 01.01.1999’dan geçerli olarak bir anlaşma imzalanmıştır. Buna göre Danimarka Kronu Euro karşısında en fazla % 2,25’lik bir marj içinde dalgalanabilecektir.
Danimarka’da başta bulunan Sosyal Demokrat ağırlıklı hükümet A.B ile tam entegrasyondan yana politikalar izlemektedir. Ancak ülkede bu konudaki karar, halk oylaması ile verilmektedir. 2000 yılının sonunda yapılacak referandum da Danimarka’nın Euro alanına girip girmeyeceği de karara bağlanacaktır. Şu anda Danimarka, A.B ile tam entegrasyona ilişkin Maastricht Anlaşması’nın ortak vatandaşlık, ortak savunma, ekonomik ve parasal birlik öngörülerinin dışında kalmış durumdadır.
B.M, NATO, WTO, Nardik Konseyi, OECD gibi uluslar arası kuruluşlara üye olan Danimarka ılımlı bir uluslar arası politika gütmektedir. Uluslar arası planda önemli anlaşmazlıkları yoktur. Danimarka az gelişmiş ülkelere yardım için her yıl G.S.Y.İ.H’sinin yaklaşık % 1’ini ayırmaktadır. Danimarka ekonomisinin dış ticarette olan bağımlılığı böyle bir politikayı geçerli kılmaktadır.
Danimarka son otuz yıl içinde hep koalisyonlarla yönetilmiştir. 1982 öncesinde sık sık erken seçim yapılmasına rağmen, 1982 sonrası kurulan hükümetler daha uzun süre iş başında kalmışlardır. Danimarka’da ekonomi çok köklü bir şekilde organize olmuştur. Kooperatifçiliğin en eski olduğu ülkelerden biri Danimarka’dır. Bu nedenlerden dolayı meydana gelebilen hükümet krizlerinin ekonomiye etkileri en alt düzeydedir. Ayrıca demokratik kurumların kökenleri son derece eskidir. Danimarka’da
çok kuvvetli bir yerel yönetimcilik anlayışı vardır.Pek çok alan hükümetin müdahalesi dışındadır.
Danimarka’da pek çok önemli kararlar ise halk oylamasıyla verilmektedir. Referandum kurumu diğer İskandinav ülkelerinde olduğu gibi gelişmiştir.
Son olarak denilebilir ki Danimarka’da son on yıldır sağ ve sol koalisyonlarla devam eden siyasi istikrar ortamında gerek iç gerekse dış politika konularında birbirine zıt şaşırtıcı gelişmeler yaşanmamaktadır.

Hazırlayan : Nermin Demir
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |