1-Gruplandırma
Ülkemizde faaliyet gösteren finansal kurumlar;
i)Para Yaratan Finansal Kurumlar: T.C. Merkez Bankası, Özel yasalarla kurulmuş bankalar, Ticari Bankalar ve Özel Finans Kurumlarıdır.
ii) Para Yaratmayan Kurumlar: Yatırım ve kalkınma bankaları, Kredi ve kefalet kooperatifleri, Posta çekleri sistemi, Sigorta şirketleri.
iii)Yarı Finansal Kurumlar: Sosyal Güvenlik Örgütleri, Zorunlu sigortalar.
iv)Hizmet Gören Kurumlar: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Altın Borsası, Takasbank, Finansal Aracı Kurumlar.
olmak üzere olarak 4 grupta toplanır.
2- Bankaların Mali Sistemdeki Rolleri
Türk mali sisteminin esası bankacılık sistemine dayanmaktadır.
Türkiye`de bankalar, ticari bankalar ve yatırım/kalkınma bankaları olarak iki ana grupta toplanmaktadır. Ticari bankalar, her türlü mevduat kabulü, dövize yönelik işlemler, menkul kıymet alım satımı gibi her türlü bankacılık işlemleri yapmaktadırlar.
Yatırım bankaları sermaye piyasası araçları ile sermaye piyasasında işlem yaparlar. Mevduat kabulü hariç diğer bankacılık faaliyetleri yanında, şirketlerin güçlü bir mali yapıya kavuşması ve etkin yönetimi için transfer ve birleşme de dahil pek çok konuda danışmanlık hizmeti verirler.
Kalkınma bankaları, yatırım bankalarının yukarıda bahsedilen bankacılık faaliyetlerine ilaveten kendi fonlarından ve yönetimleri altındaki diğer fonlardan kredi verme görevini de üstlenirler.
Bankalar hesap sahiplerine çek ve kredi kartı verebilirler.
Sistemde 75 banka mevcut olup, 5 `i kamu bankası, 50`si ticari banka, 9`u yabancı banka, 11`i yatırım bankası olarak faaliyet göstermektedir.,
3- Özel Finans Kurumları:
Bu kurumlar 1983 den beri faaliyet göstermektedirler. 1983 tarih ve 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile bu kurumlara Türk Lirası ve yabancı para olarak para toplama yetkisi verilmiştir. Bu kurumlar bankalar gibi TL ve YP hesaplar açabilmektedirler. Faiz sistemine karşın, kar-zarara katılma prensibini benimsemişlerdir. Kar zarar paylaşımı, hesapların getirisine bağlı olarak yapılmaktadır. Türkiye`de halen 6 adet özel finans kurumu faaliyet göstermektedir.
4- Posta Ofisleri:
Türkiye`de halen 24.860 adet posta ofisi bulunmaktadır.
Posta ofisleri kişi ve kurumlara posta çeki hesabı açma imkanı sağlayarak, bu çeklerin kullanımı yoluyla, genellikle telefon ücretlerinin tahsilini, bazı posta hizmetleri bedellerinin ödenmesini sağlarlar. Posta çeki hesabında komisyon ve faiz uygulanmamaktadır. Posta çekleri sisteminin İnterbank ödeme sistemleri ile bir bağlantısı bulunmamaktadır. Posta ofisleri para havalesi işlemleri yanında, yurt içi seyahat çekleri, döviz değişimi ve yurt dışından gelen para havalelerinin ödenmesi gibi hizmetleri de gerçekleştirirler.
1996 yılı itibariyle 169.500 adet posta çeki hesabı işlem görmüştür.
5- Ödeme Sistemlerinde T.C. Merkez Bankasının Rolü
T.C. Merkez Bankası 1930 yılında çıkarılan 1211 sayılı Kanun ile faaliyete başlamıştır. Türkiye`de banknot ihracı yetkisine TC Merkez Bankası sahiptir.
TC Merkez Bankası, Hazinenin, kamu kurum ve kuruluşlarının hesaplarını, bankaların, finansal kurumların ve uluslararası kuruluşların hesaplarını tutar. Bu hesaplara Merkez Bankası’na faiz uygulanmamaktadır. Banka`ca hem bu hesaplar arasında hem de bu hesaplar ile kendi hesapları arasında fon transferi gerçekleştirilir. Banka takas işlemleri sonuçlarına göre bankaların söz konusu hesaplarını alacaklandırır ya da borçlandırır.
Takasbank
Takasbank, menkul kıymetlerin takas ve saklama merkezi olarak çalışmaktadır. 1988 yılında menkul kıymetlerin takas ve saklanması işlemi ile görevlendirilen ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının bir departmanı olarak faaliyet gösteren Takasbank, 1991 yılında bağımsız bir organizasyona kavuşmuş, 1995 yılında banka şekline dönüşmüş ve 1996 Ocak ayında da faaliyete geçmiştir.
7- Genel Ödeme Sistemleri
Ödemeler sisteminde kullanılan ödeme araçlarını genel olarak, Nakit Ödemeler ve Nakit Dışı Ödemeler olarak iki grup da inceleyebiliriz.
a) Nakit Ödemeler: Bilindiği gibi merkez bankalarınca bastırılan banknotlar ve madeni paralar vasıtasıyla yapılan ödemelerdir.
Konumuz gereği bizi daha çok nakit dışı ödemeler ilgilendirmektedir.
b) Nakit Dışı Ödemeler: Kağıda dayalı ödemeler,
i)Çekler ve Senetler: Kağıda dayalı nakit dışı ödemelerdir. Çekler, banka çekleri, posta çekleri ve kamu kurumlarının çeklerini içerir. Türkiye’de en yaygın ödeme aracı olarak çek kullanılmaktadır. Bankalarası ödemelerin % 51`i çeklerle gerçekleştirilir, ancak bankalar arasında gerçekleştirilen toplam ödeme tutarlarının % 4.9` u çeklerle yapılmaktadır.
Çek taşıma risklerini ortadan kaldırmak ve çek takasını hızlandırmak amacıyla isteyen bankalarca takas işlemlerinin, çeklerin fiziken ibraz edilmeden sadece Çek bilgileri üzerinden elektronik ortamda yapılması kararlaştırılmış olup, buna ilişkin düzenleme de tamamlanmıştır. Ankara ve İstanbul Takas Odalarında elektronik ortamda takas işlemleri 16 Nisan 1998 tarihinden itibaren başlamış olup, çek takas işlemleri henüz 4 banka arasında elektronik ortamda gerçekleştirilmekte, diğer bankalar ise eskiden olduğu gibi, takas işlemini fiziki olarak yapmaktadırlar.
Kişisel posta çekleri bazı vergi ödemeleri ve taksit ödemeleri için kullanılmaktadır.
1996 yılında, 13 milyon posta çeki ile 32.351 milyon TL. tutarında işlem gerçekleştirilmiştir.
ii) Kartlar:
Kredi kartları: Türkiye`de daha çok gıda ve hizmet ödemelerinde kullanılan kredi kartları nakit dışı ödeme türü olup, pek çok kişi için nakit avans rahatlığı sağlamakta ve bu özelliği nedeniyle kredi kartı kullanımı giderek artmaktadır. Türkiye`de, 1996 yılında Visa ve Master Card sayısı 3.137.001`e ulaşmıştır.
1996 yılında, yerli Master Kard ve Visa Kart kullanımı 788.084 iken bu sayı uluslararası kartlarda 2.348.917`dir. 1995 ten 1996`ya artış oranı %45`tir.
Kart kullanıcıları, kartı çıkaran kuruluşlara yıllık abone ücreti ve komisyon ödemekle yükümlüdürler.
Banka Kartları (Bankomat)
Banka kartı cari hesap şeklinde işleyen bir hesaba dayalı olarak ve bu hesap borçlandırılmak suretiyle nakit para çekmede kullanılan bir kart türüdür. Bazı banka kartları EFTPOS da kullanılabilmektedir. 1996 yılı sonunda, cari hesaba dayalı olarak, 15.397.435 adet Banka Kartı sözleşmesi yapılmıştır. Bu kartlar POS terminalleri ile doğrudan, cari hesaplardan perakende satın alma, nakit çekme, ATM lerden bakiye sorma gibi geniş bir kullanım potansiyeline sahiptir.
Ön Ödemeli Kartlar:
Türkiye`de ön ödemeli kart kullanımı yaygın değildir. Türk Telekom Şirketi tarafından telefon kullanımı için Telefon Kartları, Doğalgaz ön tahsilatlı satım kartları ile Metro ve belediye otobüslerinde kullanmak üzere bilet kartları çıkarılmıştır.
|  anasayfa   |  sayfa başı  |   geri  |